Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

Sorawlar: 
1.
XX ásirdiń basındaǵı tariyxıy, siyasiy-jámiyetlik jaǵdaylar haqqında aytıp beriń? 
2.
Házirgi qaraqalpaq ádebiyatına ulıwma sıpatlama beriń?
Ádebiyatlar: 
1.История каракалпакской советской литературы, Ташкент,«Фан» 1983 
2.Қарақалпақ совет әдебияты тарийхының очерклери Ташкент,1968 
3.Қарақалпақ совет әдебияты Н,1984 
4.Нурмухамедов М.Шығармалары 2 томлық, Н, 1983,85 
5.С.Ахметов Қарақалпақ совет әдебияты тарийхы Н,1988 
 
2-Tema: 1920-30- jillardaǵı qaraqalpaq ádebiyati 
Jobası:
1.
XX ásirdiń basındaǵı jańa baǵdardaǵı ádebiyattıń payda bolıwı hám qáliplesiwi; 
2.
Poeziyanıń janrlıq hám formalıq rawajlanıwı; 
3.
Dramanıń qáliplesiwi.
4.
Prozanıń payda bolıwı 
5.
XX ásirdiń 20-30 jıllarındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı wákilleri dóretiwshiligine sıpatlama 
(S. Majitov, A. Muwsaev, X.Axmetov, D.Nazbergenov, M.Dáribaev, Q.Áwezov h.t.b.) 
Tayanısh sózler: 
Jańa ádebiyat, ideya-tematikaıq baǵdarlar, ocherk, feleton, dáslepki gúrrińler, 
agitaciyalıq qosıqlar, teksheli qosıqlar, liro-epikalıq poeziya, dáslepki poemalar.
 
1.
 
XX ásirdiń basındaǵı jańa baǵdardaǵı ádebiyattıń payda bolıwı hám qáliplesiwi; 
Ullı Oktyabr awdarıspaǵınan keyin Qaraqlapaqstanda jámiyetlik, siyasiy, ekonimikalıq 
ózgerisler menen bir qatar mádeniy qurılıs keń en jaydı. 1923 jıldan baslap oblastta is júrgiziw 
jergilikli tilde alıp barıla basladı. Mekteplerde ana tili sabaǵı engizildi. Muǵallimlerdi 
tayarlaytuǵın kurslar (1919-1921) shólkemlestirildi, jańa mektepler ashıldı, internatlar dúzildi. 
Bul dáslepki oqıw orınları jańa qaraqalpak intelligenciyasın dóretken oraylardıń biri boldı. 
Bularda birinshi qaraqalpaq shayırları, dramaturgleri, qaraqalpaq ádebiyatınıń tuńǵısh 
wákilleriniń kópshiligi tárbiyalanıp shıqtı. 
X,Axmetov, A.Matyakubov, İ.Fazılov, J.Aymurzaev sıyaqlı shayırlardı tárbiyalap 
jetistirdi. Jazıwshılar menen shayırlar húkimet tárepinen iske asırılǵan barlıq ilajlardıń aktiv 
qatnasıwshıları boldı. 1925 jıldıń fevralında Tórtkúlde diyqan, batrak, hám qızıl armiyashılar 
keńesleriniń 1-shólkemlestiriwshi sezdi bolıp ótti. 
1920 jılı Tórtkúlde birinshi tipografiya ashıldı. 1922- jıldıń aprel ayınan baslap 
Qaraqalpaqstanda "Amudarinskaya jizn" atlı gazeta shıǵa basladı. 1924 jıldıń aqırında tariyxta 
birinshi ret qaraqalpaq milliy baspa sózi payda boldı: dáslep Xojelide, sońıraq Tórtkúlde 
qaraqalpaq tilinde "Birinshi adım" (sońgı jılları bul gazeta "Iqtıyarlı qaraqalpaq, "Erkin 

---

5 
qaraqalpaq", "Miynetkesh qaraqalpaq", "Qızıl Qaraqalpaqstan", "Sovet Qaraqalpaqstanı" bolıp 
atın ózgertti) gazetası shıǵa basladı. 30-jıllardıń basınan baslap "Soveckaya Karakalpakiya", "Jas 
Leninshi", "Jetkinshek". "Sovet muǵallimi" gazetaları, Qızıl Qaraqalpaqstan" atlı partiya jurnalı 
shıǵıp turdı. Qaraqalpaq tilinde birinshi oqıw quralları basılıp shıqtı. Bul iste jazıwshı 
Seyfulǵábit Májitovtıń isi júdá ullı. Onıń "Álippesi" (1925) hám "Egedeler sawatı" (1925) xalıqtı 
bilimlendiriwde ádewir xızmet etti. 1925 jılı pedtexnikum, awıl xojalıq texnikumı ashıldı. 
Moskva, Leningrad, Tashkent, Alma-ata qalalarına qaraqalpaq jigitleri menen qızları oqıwǵa 
jiberildi.
Qaraqalpaq ádebiyatınıń tırnaǵın burınnan qalap kiyatırǵan shayırlar A.Muwsaev, 
S.Májitovlar menen birge ádebiyat álemine jańa qádem qoyǵan jas jazıwshı- shayırlar da sol 
dáwir ádebiyatınıń rawajlanıwına salmaqlı úles qostı. Qaraqalpaq jazıwshılarının kópshiligi 
Qaraqalpaqstannıń mektep hám texnikumların, Awqamnıń oraylıq qalalarındaǵı oqıw orınların 
pitkeriwshiler boldı. Bul oqıw orınlarında olar jańa dáwir ádebiyatınıń tiykarın úyrendi. 
A.Muwsaev, S. Májitov,Q.Áwezov, Á,Ótepov, X,Axmetov, İ.Fazılov, A.Matyakubov, 
J.Aymurzaev, A.Begimov, Q. Ermanov, T.Seytmamutov hám basqalar dáslepki qaraqalpaq 
jazıwshıları boldı. 
1928 jıldıń 12-fevralınan baslap pedtexnikumnıń belsendileri A.Matyakubov, 
A.Koneev, Q.Ayımbetov, N. Asfandiyarov hám basqalar "Qızıl muǵallim" atlı ilimiy-
pedagogikalıq (haqıyqatında, kórkem-ádebiy) qoljazba jurnalın shıǵara basladı. Bul jurnal 
qaraqalpaq ádebiyatınıń dáslerki shıǵarmaların kópshilikke taratıwda áhmiyetli rol oynadı. 
"Erkin Qaraqalpaq" gazetası oqıw orınlarınıń, internatlardıń, detdomlardıń qaslarınan shıǵatuǵın 
diywalı gazetalar, "Qızıl muǵallim" jurnalı, oqıw quralları, dram krujoklar hám hátte oqıw 
orınlarınıń ózleri de qaraqalpaq ádebiyatınıń rawajlanıwı ushın jańa qolaylı jaǵday dúzdi. 
Bularda jas jazıwshılar tárbiyalandı, jas qaraqalpaq ádebiyatı dóredi, ideyalıq jaqtan shınıǵıp 
ósti. 
Qaraqalpaq ádebiyatında burınnan belgili poeziyadan basqa proza, drama. kritika 
janrları mine usı jılları payda boldı. 
2 .