Huquqiy, tibbiy, ijtimoiy, ilmiy jurnal 1 Volume Issue sentabr 2021

 
huquqiy, tibbiy, ijtimoiy, ilmiy jurnal
50 
Volume 7. Issue 1. SENTABR 2021 
bosib olingan. Sirdaryo boʻyida bir qancha harbiy istehkomlar barpo etilgan; 
sugʻorish inshootlarini kengaytirish, kanallar qazish, masjid va madrasalar 
qurishga eʼtibor berilgan. Xususan, Qoʻqon, Toshkent, Turkiston, Chimkent, 
Sayram, avliyoota (hozirgi Jambul)da masjid va madrasalar qurilgan. Mozorlar 
tartibga solingan. Umarxon hukmronligi davrida Qo'qon xonligida fan, adabiyot, 
sanʼat nisbatan yuksalgan. Bunda uning sevimli xotini – mashhur oʻzbek shoirasi 
Nodirabegimning xizmati katta boʻlgan. Umarxonning oʻzi ham "Amiriy" taxallusi 
bilan oʻzbek va tojik tillarida gʻazallar yozgan. Umarxon vafotidan soʻng uning 12 
yoshli oʻgʻli Muhammad Alixon taxtga oʻtirgan. Xon yosh boʻlganligi uchun 
davlatni dastlabki davrda onasi Nodi-rabegim boshqargan. Nodirabegim madaniyat 
va sanʼatni rivojlantirishga intilgan. 
1826 yil Sharqiy Turkistonda xitoylarga qarshi bosh koʻtargan musulmon aholiga 
yordam berish uchun qoʻshin tor-tib borilgan. Natijada Xitoy huku-mati Sharqiy 
Turkistonning 6 ta shahri (Oqsuv, Qashqar, Yorkend, Xoʻtan va boshqalar) dan 
soliq olish huquqini Qo'qon xonligiga berishga majbur boʻlgan. 
Muhammad Alixon xonlik hududini kengaytirishga intilib, Jan. Olay togʻ etagidagi 
Qorategin, Dar-voz, Shugʻnon, Roʻshon, Vohon bekliklarini boʻysundirgan. Bu 
davrda xonlikda sugʻorish ishlari ancha yoʻlga qoʻyilgan. Toshkent yaqinida 
Xonariq kanali qazilgan. Tashqi iqtisodiy-savdo aloqalari ham ancha yaxshilangan. 
Buxoro amiri Nasrullo (qarang 
Nasrullaxon
) bilan yuz bergan urushda (1840 yil) 
Muhammad Alixon yengilib, Xoʻjandni amir Nasrulloga topshirishga va oʻzini 
uning noibi deb tan olishga majbur boʻlgan. Ammo Buxoro – Qoʻqon 
munosabatlari bundan keyin ham kes-kinlashgan. Natijada 1841 yil noyab. oyida 
Muhammad Alixon oʻz ukasi Sulton Mahmud foydasiga taxtdan voz kechgan. Bu 
voqeadan xabar topgan amir Nasrullo Qoʻqonga bostirib kelib, uni talon-toroj 
qiladi. U shu qirgʻin-barot davomida Muhammad Alini, uning ukasi Sulton 
Mahmudxonni, onasi Nodirabegimni va boshqa yuqori man-sabdorlarni qatl 
ettiradi. 

---