Huquqiy, tibbiy, ijtimoiy, ilmiy jurnal 1 Volume Issue sentabr 2021

Volume 7. Issue 1. SENTABR 2021 
ISTAK GAPLAR SO„ROQ GAPLAR
Jumanova Mohira Haydar qizi 
Jizzax viloyati Sharof Rashidov tumani 58-umumiy o'rta ta'lim maktabi 
ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi 
Kesimi shart-istak maylidagi fe‘llardan foydalangan gaplar istak gaplar 
sanaladi. Masalan: 
-Tursunboy, bolaginam, tursang-chi
.(Said Ahmad. 9-bet) Istak 
gaplar so‗zlovchining istak-xohishini ifodalash uchun xizmat qiladi. Bunday gaplar 
so‗zlovchining axborot berishi belgisida ko‗ra darak gaplar bilan umumiylikni 
hosil qiladi. Lekin til sathida o‗zining alohida modeli mavjudligi va nutqda 
konnotativ ma‘no ma‘lum axborot berish bilan birga, so‗zlovchining istagi, 
xohishini ifodalanishiga ega bo‗ladi. Istak gaplar so‗zlovchining istagini 
ifodalaganligi uchun ham u kelgusida bo‗lishi orzu qilinayotgan voqea-hodisa, 
belgi-xususiyat 
haqida 
axborot 
beradi. 
So‗zlovchi o‗ziga noma‘lum bo‗lgan voqea-hodisa haqida ma‘lumot olish 
maqsadida ishlatiladigan gaplar so‗roq gap hisoblanadi. Masalan: 
Dildor bilan 
yaqinligi unga yoqmayaptimi
? 
Yo akasi Dildorni sevib qoldimikin? Nega shunday? 
Nega uning bolasi qo‘rqoq chiqdi?
(Said Ahmad. Ufq. 245-bet) 
– Ikrom, esingda 
bormi, Novosibirga ikki vagon uzum, bir vagon anor olib borganing?
(274-
bet.) 
Endi bolasining holi nima kecharkin? Tog‘a oraga tushishga ko‘narmikin? – 
Kim senga joy beradi? Kim senga ovqat beradi? Qaroqchilik qilasanmi? Qay 
kovakka sig‘asan? Tirik o‘lik bo‘lib yurasanmi? Ko‘nmasa nima bo‘ladi?
(342-
bet.)
 
So‗roq gaplar gapning boshqa turlaridan maxsus grammatik vositalari bilan 
ajralib turadi. So‗roq gaplarning shakily paradigmasi so‗roq gaplar xilma-xil 
vositalar bilan hosil bo‗ladi. So‗roq gaplarni shakllantiruvchi vositalar gapni so‗roq 
vositalari sanaladi. Ular quyidagilardan iborat: 
So‗roq 
yuklamalari 
(-mi,-chi,-a,-ya) 
so‗roq yuklamalari so‗roq gap 
kesimiga
 
qo‗shilib, so‗roq gapni shakllantiradi. So‗roq gapga qaysi qismiga 
mantiqiy urg‗u tushishidan qat‘iy nazar so‗roq yuklamasi kesim tarkibida bo‗ladi. 
Masalan
: –Meni o‘g‘lim deysizmi? - dedi.–Omon polvon shu yerdami?- dedi u 

---