Hujayra va gen ingenerligi

Rasm. Rekombinant DNK olish texnologiyasining umumiy tarzda sxematik ko’rinishi. Bunda rekombinant DNK klonlanishining umumiy sxemasida dastlab donor DNK zanjiri restriksion endonukleaza fermenti ishtirokida uzilib, klonlanuvchi vektor tarkibiga biriktiriladi. Hosil qilingan konstruksiya xo’jayin–hujayra tarkibiga kiritiladi. Xo’jayin–hujayra tarkibida transformatsiyalangan genlar ta`sirida oqsil sintezi natijasida transformatsiyalangan protein molekulalari olinishi mumkin.

Rekombinat DNK olish texnologiyasining asosiy bosqichlari quyidagi ko’rinishda amalga oshiriladi:

1. 
   Donor organizm hujayrasidan tabiiy DNK molekulasi ajratib olinadi (bunda olingan DNK molekulasi klonlanuvchi DNK, o’rnatiluvchi DNK, DNK-nishon, begona DNK deb ham ataladi). So’ngra DNK fragmenti fermentativ gidroliz natijasida uziladi va boshqa DNK zanjiriga (klonlash vektori) ulanadi. Hosil bo’lgan, yangi rekombinant DNK klonlanuvchi DNK bog`langan vektor konstruksiya deb ataladi.
   
2. 
   Hosil qilingan vektor konstruktsiya xo’jayin–hujayra (retsepient) tarkibiga kiritiladi. Bu yerda DNK zanjiri replikatsiyalanadi va nusxalanadi. Bu jarayon transformatsiya deb ataladi.
   
3. 
   Tarkibida rekombinant DNK mavjud bo’lgan hujayralar (transformatsiyalangan hujayralar) ajratib olinadi.
   
4. 
   Xo’jayin–hujayra tarkibida klonlangan gen kodlovchi yangi mahsulot–spesifik oqsil molekulalari hosil qilinadi.
   

Rekombinant DNK olish texnologiyasi molekulyar biologiya, enzimologiya sohasida erishilgan ilmiy yutuqlar asos sifatida foydalaniladi, shuningdek bu jarayon davomida nuklein kislotalar, bakteriyalarning molekulyar genetikasi, xromosomadan tashqarida joylashgan bakteriya elementlari (plazmidalar) haqidagi bilimlardan foydalaniladi.
Hozirgi kunda plazmidalar asosida olingan rekombinant oqsil molekulalari biotexnologiya yo’nalishida ilmiy tadqiqotlarda keng qo’llaniladi. ProSpec (Protein-Specialists) kompaniyasi tomonidan biotexnologik usulda ishlab chiqariluvchi yuqori darajada tozalangan rekombinant oqsil molekulalari o’sma kasalliklari, apoptoz jarayoni mexanizmlarini o’rganishda, shuningdek endokrinologiya, immunologiya va neyrobiologiya yo’nalishlarida tadqiqotlarda foydalaniladi (10-rasm).