Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

YIGIRMA  YETTINCHI  MAVZU. 
XALQARO  D IN IY   H UQ UQ
1-§.  Davlat  va  dinning  xalqaro  munosabatlar  rivojidagi  o'rni
2-§.  Xalqaro  diniy  huquqning  predmeti
3-§.  Xalqaro  diniy  huquq  prinsiplari
4 -§ .  Xalqaro  diniy  huquqning  o ‘ziga  xos  xususiyatlari
5-§.  Davlat va  din o ‘rtasidagi o'zaro  munosabatlarga  oid  xalqaro 
standartlar
l - § .  Davlat va  dinning  xalqaro  munosabatlar  rivojidagi  o'rni
XIX  asrning  oxirida  taniqli  rus  diplomati,  xalqaro  m unosabatlar 
bo'yicha  mutaxassis  F.F.  M artens  «Dinning  xalqaro  xarakteri  tartib- 
qoida  va  huquqqa  asoslangan  holda  xalqlami  birlashtirish  maqsadida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

muloqot  qilish  vositasiga aylanm oqda»,—  deb ta ’kidlagan  ed i1.  Mazkur 
fikr hozirda  ham   o 'ta  dolzarb  bo'lib  qolmoqda.
Zamonaviy  xalqaro  m unosabatlarda  din  omili  tobora  m uhimroq 
ahamiyat  kasb  etmoqda.  Ushbu  omilga  asosan,  ko'pgina  diniy  tashki­
lotlar va birlashmalar xalqaro siyosatda faol ishtirok etmoqdalar.  Xalqaro 
ja ra y o n la m in g   g lo b allashu v i  h am d a   xalqaro   m u n o sa b a tla m in g  
uyg'unlashuvi  sharoitida  din  ayrim  davlatlar,  davlatlararo  ittifoqlar  va 
birlashmalarni  o'zini  o'zi  anglashi  uchun  zarur vositaga  aylandi.  Dinlar 
va diniy jam oalar hududiy chegaralarni tan  olmasligi sababli,  birdavlat- 
da yashovchi  biror-bir din vakillari  boshqa  davlatda yashovchi  dindosh- 
lari  bilan  m untazam   ravishda  aloqa  qilib,  xalqaro  munosabatlarga  sezi- 
larli  ta ’sir  ko'rsatib  keladilar.
XVII  asrga  kelib,  klassik  xalqaro  xuquqning  asoschisi  G .  Grotsiy 
siyosat  va  dindagi  nom utanosibliklar va  turli  xil  farqlar yagona  xalqaro 
xuquqning mavjud bo'lishiga xalaqit  qilmaydi, deb isbotlagan edi.  Darha- 
qiqat,  din  o'z  mohiyatiga  ko'ra  xalqaro  huquqning  ajralmas  qismidir. 
Insonlarning  bir dinga  sig'inishi,  garchi  ular boshqa-boshqa  davlatlarda 
yashasalar  ham,  xalqaro  ham jam iyatda  davlatlar  o'rtasidagi  xalqaro 
munosabatlarni  zarur  institutlardan  biriga  aylantiradi2.
D iniy-huquqiy  nazariyalarning  ta ’siri  xalqaro  huquq  va  xalqaro 
munosabatlarga  faqat  davlatchilik  nuqtayi  nazaridan  yondashishni  ol­
dini  olib,  birinchi  o'ringa  inson  muammolari,  uning  huquq  va  erkinlik­
larini  olib  chiqm oqda3.
Dunyo  dinlarining  diniy-huquqiy  va  m a’naviy-ma’rifiy  normalari, 
shuningdek,  prinsiplari  (insonlarning  birligi,  odam larning  etnik  va 
tabaqaviy  xususiyatlaridan  qat’i  nazar,  xudo  oldida  tengligi,  tinchlik- 
parvarlik  va  zo'rlikni  inkor  etish,  umumiy  farog'at  konsepsiyasi)  za­
monaviy  xalqaro  huquqning  universallashuviga  ta ’sir etib,  uning  tartib­
ga  soluvchi  va  muvofiqlashtirish  funksiyalarini  mustahkamlamoqda.
Davlatlar,  dinlar  va  xalqaro  huquq  o'rtasidagi  o'zaro  aloqadorlik 
butun tarixiy rivojlanish davrida mavjud bo'lgan.  Davlatlar hamda xalqaro 
huquqning  vujudga  kelishigacha  din  xalqaro  munosabatlarda  m e’yoriy 
omil  vazifasini  o'tgan.  Xaqiqatan  ham  xalqaro  huquq  o'zining  shakl­
lanishi  jarayonida  dinga  suyangan,  uning  prinsiplari  va  normalarini 
o'zining  normativ  aktlarida  aks  ettirgan.  Lekin  din  yakka  o'zi  xalqaro 
munosabatlarni  ta ’minlab  bera  olmadi,  natijada  diniy  urushlami  kel­
tirib  chiqardi  (masalan,  M uqaddas  Xoch  yurishlari).  Afsuski,  bugungi
1
  Qarang: 
Мартенс F.
  Современное  международное право  цивилизованных народов.
Т.2.  Спб..  1883.  С.  99.
1
  Qarang: 
Борисов  К.Г.
  Международное  право  религиозных  конфессий  мирового
сообщества.  —  М..  2001.  С .14.
5
  Qarang: 
Карлов Ю.Е.
  Религия  и  международное  право  /Отв.ред.  Ю.М.  Колосов, 
Э.С.  Кривчикова.  —  М.,  2001.  С.  499—501.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kunda ham  dinlar murosaga  kela olmay,  umumiy tinchlikni  o'm atishga 
to'sqinlik  qilmoqda.
Darhaqiqat,  hozirgi davrda diniy omilning faollashuvi natijasida diniy 
fundamentalizm,  diniy  ekspansiya  (prozelitizm),  boshqa  din  vakillarini 
chiqishtirmaslikdek noxush  ko'rinishlar vujudga kelmoqdaki,  ular xalqaro 
barqarorlikka  putur  yetkazishi  mumkin.