Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

2 -§ .  Xalqaro  nizolarni  hal  etishda 
xalqaro  tashkilotlarning  o'rni
X alqaro  tashkilotlarning  nizolarni  hal  etishdagi  o 'rn i  ustuvor  dara­
jada  siyosiy  m azm un  kasb  etsa-da,  baribir  ishtirokchilam ing  xalqaro 
huquqqa  m uvofiq  ravishda  harakat  qilishi  talab  etiladi.  Siyosiy  protse­
dura, asosan, tom onlam ing pozitsiyalarini  yaqinlashtirish va ular o'rtasida 
kelishuvga  erishish  m aqsadlariga  qaratiladi.
Birlashgan  M illatlar  T ashk ilotida  Bosh  Assambleya  va  Xavfsizlik 
K engashi  nizolashayotgan  davlatlarni  nizoni  hal  etish borasida  har q an ­
day  tin ch   y o 'l  bilan  hal  etish  vositasidan  foydalanishga  d a ’vat  etishi 
m um kin.  BM Tga a ’zo b o 'lm agan  davlat  o 'z i  ishtirokchi to m o n  hisoblan­
gan  h ar  q anday  nizo  haqida  B M T  Bosh  Assambleyaga  yoki  Xavfsizlik 
K engashiga  m a ’lum   qilishi  m um kin.
H a r  qanday  nizo  yoki  ixtilofga  olib  kelishi  yoxud  nizo  q o'zg'ashi 
m um kin  bo'lg an   vaziyatlar tinchlik-osoyishtalikka  tahdid  solishda  dav-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

om  etishi  m um kin  yoki  yo'qligini  aniqlash  m aqsadida  B M T  Xavfsizlik 
Kengashi ularni  o'rganib  chiqishi  m um kin.  B M T ning  h ar q anday a ’zosi 
ana  shunday  nizo  yoxud  vaziyat  haqida  Xavfsizlik  Kengashiga  m a ’lum  
qilish  huquqiga  ega.  Bu  kabi  holatlarda  Xavfsizlik  K engashining  rezol­
yutsiyalari  tavsiyaviy  aham iyatga  ega  b o 'la d i.  T o m o n larn in g   o 'z a ro  
kelishuviga  ko 'ra  har qanday  nizo  k o 'rib  chiqish  uch un  B M Tning Xavf­
sizlik  Kengashiga  topshirilishi  m um kin  va  bunday  hollarda  Xavfsizlik 
Kengashi  tegishli  tavsiyalar  beradi.  M asalan,  M alta  va  Liviya  o'rtasid a 
1980-yilda  yuzaga  kelgan  kontinental  shelfni  belgilash to'g'risidag i  nizo 
b o'yicha  BM Tning  Xavfsizlik  Kengashi  X alqaro  sudga  m urojaat  qilish­
ni  tavsiya  etgan  va  ushbu  tavsiya  bajarilgan.
BMTning  Bosh  Assambleyasi  Ustav  doirasida  har  qanday  m asalani, 
shu jum ladan,  xalqaro nizolarni  m uhokam a etish va tegishli  qarorlar qabul 
qilish huquqiga ega.  U davlatlar o'rtasidagi do'stona  m unosabatlarga ziyon 
yetkazishga  qodir bo'lgan  har qanday  vaziyatni  tinch  yo‘1  bilan  barqaror- 
lashtirishga  oid  ko'riladigan  tegishli  choralarni  tavsiya  etishi  m um kin.
Barcha  m intaqaviy  xalqaro  tashkilotlar  nizolarni  hal  etishda  bir- 
biriga  o ‘xshash  bo'lgan  m exanizm lardan  foydalanadilar.
Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YXHT)
  1992-yilda  Sulh 
va  arbitraj  to'g'risidagi  konvensiyani  qabul  qilgan  b o 'lib ,  un d a  Y X H T 
doirasida  Sulh  va  arbitraj  palatasini  t a ’sis  etish  k o 'zd a  tutilgan.
Palataga m urojaat qilishdan oldin,  nizolashayotgan to m o n la r boshqa 
vositalar, birinchi navbatda,  m uzokaralardan foydalanishlari darkor.  Bular 
natija  berm agan  taqdirda  to m o n lard an   h a r  biri  nizoni  shu  m unosabat 
bilan  tuziladigan  sulh  komissiyasi  ixtiyoriga topshirishi  m um kin.  B unda 
boshqa tom onning, agar tegishli  nizo o'zining hududiy yaxlitligiga daxldor 
ekani  to 'g 'risid a  bayonot  berm asa,  roziligi  talab  qilinm aydi.
Bu  boradagi  ishlam ing  natijasi  xalqaro  nizoni  tin ch   y o'l  bilan  hal 
etish to'g'risidagi takliflardan iboratdir. A gar m uayyan to m o n lard an  biri 
ana  shu  takliflarga  rozi  bo 'lm asa,  ular  Y X H T ning  V azirlar  kengashiga 
topshiriladi.
Arbitraj  yurisdiksiyasi  fakultativ  m azm unga  ega.  N izolarni  uning 
ixtiyoriga  topshirish  uchun  tom onlarning  roziligi  bo'lish i  kerak.
Yevropa  Kengashi  1957-yilda  N izolarni  tin ch   y o ‘1  bilan  hal  etish 
to'g'risidagi Yevropa konvensiyasi ni qabul  qilgan.  Konvensiyada, X alqaro 
sud  Statutida  b o ‘lganidek,  nizolar  yuridik  va  boshqa  xil  nizolarga  ajra- 
tilgan.  Konvensiyadagi  to m o n la r  yuridik  nizolarga  nisbatan  sudning 
m ajburiy  yurisdiksiyasini  qabul  qilgan.  B uning  natijasi  o 'laro q ,  to m o n ­
larning  har  biri  boshqasining  roziligisiz  ham   nizoni  sudga  topshirishi 
m um kin.  Noyuridik  nizolar  uchun  esa  sulh  (m urosa)  protseduralari  va 
arbitraj  k o ‘zda  tutilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---