Hozirgi o’zbek

Ўрин ҳоли ҳаракатнинг бажарилиш ўрнини билдириб, қаерга сўроғига жавоб бўлади. Ўрин ҳоли ўрин равишлари: у ер, бу ер, шу ер; жўналиш, ўрин-пайт ва чиқиш келишигидаги ўрин отлари: уйда, мактабдан, кўчага, ва кўмакчи отлар билан ифодаланади: уйинг ичида, бино олдида каби.
Пайт ҳоли ҳаракатнинг бажарилиш пайтини билдириб, қачон сўроғига жавоб бўлади. Мажлис эртага бўлади. Пайт ҳоли пайт равишлари ва от билан ифодаланади: бугун, эрта, ўтган йил, уч кун каби.
Сабаб ҳоли ҳаракатнинг бажарилиш сабабини билдириб, нима учун, нима сабабдан сўроқларига жавоб бўлади: У шодлигидан қичқириб юборди.
Сабаб ҳоли сабаб равишлари –лик, -сизлик қўшимчаларини олган отлар, -гани қўшимчали сифатдош ҳамда учун, сабабли, туфайли кўмакчилари орқали ифодаланади: яхшилигидан, уқувсизликдан, китоб олгани, ўқигани учун каби.
Мақсад ҳоли ҳаракатнинг бажарилиш мақсадини билдириб, нима учун, нима мақсада сўроқларига жавоб бўлади: Китоб олгани магазинга кирдим. Мақсад ҳоли мақсад равишлари, -гани қўшимчали равишдош, шунингдек феълдан кейин, учун, деб, мақсадида сўзларини келтириш билан ҳосил бўлади: Ўқиш учун келмоқ, ишлаш мақсадида юрмоқ каби.
Миқдор даража ҳоли ҳаракатнинг бажарилиш миқдорини, даражасини билдириб, қанча, неча сўроқларига жавоб бўлади: кўп гап, оз иш.
Миқдор-даража ҳоли миқдор-даража равишлари, шунингдек сон ва марта сўзларини келтириш билан ҳосил бўлади: Уни бир-икки марта кўрганман каби.

Гап бўлаклари тартиби

Ўзбек тилида гап бўлакларининг тартиби эркин. Бироқ гап бўлакларининг жойлашиши маълум грамматик қоидалар асосида бўлади. Грамматик қоидалар бўйича эга гапнинг бош қисмида, кесим эса охирги қисмида келади. Шунга кўра эганинг гап бошида, кесимнинг гап охирида, тўлдирувчи ва ҳолнинг кесимдан олдин, аниқловчининг аниқланмишдан олдин (катта кўча, чиройли бино) келиши асосий меъёр ҳисобланади.
Маълумки, баъзи ҳолатларда гап бўлакларининг бу тартиби ўзгаради. Масалан,
Чиройлидир гўё ёш келин,
Икки дарё ювар кокилин (Ҳ.О.)
Ўзбекистон ватаним маним (А.О.)
Бу ҳолат инверсия (гап бўлакларининг ўрин алмашиши) деб юритилади ва услуб талаби билан асосан бадиий адабиётларда ва оғзаки нутқда қўлланилади.