Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚНИ

йўналтиради; 
• тест дастурлари – эгалланган билим, малака ва кўникмаларни 
текшириш ёки баҳолаш мақсадларида қўлланилади; 
• машқ қилдиргичлар - аввал ўзлаштирилган ўқув материалини 
такрорлаш ва мустаҳкамлашга хизмат қилади; 
• ўқитувчи 
иштирокидаги 
виртуал 
ўқув 
муҳитини 
шакллантирувчи дастурлар (Виртуал борлиқ тизимлари) [3] . 
Мультимедиали электрон ўқув курсларни яратиш имкониятини 
берувчи педагогик дастурий воситалар ичида юқори рейтингга эга бўлган 
iSpring дастури ҳақида тўхталиб ўтамиз. iSpring Free дастури .PPT, .PPTX, 
.PPS, .PPSX форматдаги файлларни Flash (.SWF) ва HTML5 форматига 
конвертациялаш 
имкониятини 
берадиган 
муаллифлик 
дастури 
ҳисобланади. Дастур орқали фойдаланувчилар Flash-роликлар ва YouTube-
видео ресурсларни Power Point тақдимот слайдларига жойлаштиришлари 
мумкин. Хусусан: 
• Яратиладиган электрон ўқув контентларни SCORM ва TinCan 
тизимларга ўтказиш имкониятини беради, бу эса ихтиёрий LMS (Learning 
menegment system) билан интеграциялаштириш мумкин дегани. 
• Power Point дастурида яратилган тақдимот файлининг хажмини 
97%гача сиқиш имконияти мавжуд
• Power Point дастурида яратилган тақдимот файлининг 
ҳимояланишини таъминлайди.
iSpring Free дастуридан ташқари имконияти кўпроқ бўлган iSpring 
Suite дастури ҳам мавжуд бўлиб, бу дастур орқали юқори даражада 
сифатли электон ўқув контентни яратиш мумкин. iSpring Suite асбоб 
ускуналари орқали (Quiz Maker, iSpring Visuals, iSpring Dialog Trainer) 
электрон дарсликлар, видеомаърузалар, Quiz Maker орқали электрон 
назорат тестлари, сўровномалар, iSpring Dialog Trainer – тармоқланган 
диалогли электрон курсларни ва онлайн-перезентацияларни яратиш 
мумкин. 
Яратилаётган электрон курсга аудио ва видео файлларни қўшиш, 
аудио ва видеоларни ёзиш, тақдимот слайдлари билан синхронизациялаш, 
электрон курснинг ҳар хил плеерларини танлаш, таҳрирлаш, SCORM ва 
TinCan стандартларида чоп этиш, .mp 4 видеоформатида экспорт қилиш 
имкониятларини беради. 

---

504 
Crocodile Chemistry дастури орқали Д.И. Менделеев жадвалида 
мавжуд барча элементларнинг кимёвий ва физикавий хусусиятларини 
ўрганиш мумкин. Одатда кимёвий реакциялар рўй бериш вақтида 
реакцияга қатнашаётган молекулаларнинг бошқа молекулага айланиш 
жараёнини (молекуляр даражада) кузатиш иложи йўқ. Лекин, бу дастур 
орқали кимёвий моддани бошқа моддалар билан реакцияга киришиш 
жараёнида молекулаларнинг динамикасини кузатиш мумкин бўлади. Бу 
дастур орқали кимёвий жараёнларни моделлаштириш, турли реакцияларни 
ўтказиш ва энг асосийси, буни хавфсиз амалга ошириш мумкин. Бу 
дастурдан ўрта-махсус ва олий ўқув юртларида кимё фанини ўқитишда 
кенг фойдаланиш мумкин. 
Нобель мукофотининг лауреати, физик К. Виман томонидан «Physics 
Education Technology» (PHET) сайти яратилган (https://phet.colorado.edu/). 
PHET сайтида ҳар хил мавзуларга оид моделлар мавжуд бўлиб, улар Java 
(ва HTML5 форматларида) дастурида яратилган. PHETсайтида тақдим 
этилаётган моделлар очиқ манба (Open Sourse) сифатида, исталганча 
фойдаланилиши мумкин. PHETдаги моделлар сони 100 дан ортиқ бўлиб 
улар Физика, Математика, Кимё, Биология, Экология, Валеология ва 
бошқа фанларга оид моделлаштириш дастурларидан иборатдир [3]. 
Замонавий тиббий таълимда педагогик дастурий воситалардан 
ўқитиш жараёнида расмлар, чизмалар ва бошқа тасвирий материаллардан 
фойдаланиш; тажрибани ўтказиш мумкин бўлмаган ёки тажриба кузатиб 
бўлмас даражада ҳаракатланган пайтда қўллаш; одам организмининг 
анатомик тузилишини иллюстрация қилиш (анатомия фанидан); 
лаборатория машғулотларини бажариш жараёнида мавжуд моделлар 
ёрдамида ҳодисаларни характерловчи катталикларнинг ҳам сифатий, ҳам 
миқдорий боғланишларини кўра билиш (биологик кимё фанидан); одам 
организмида кечаётган нормал ва патологик жараёнларни анимациялар 
орқали тушунтириш (нормал ва патологик физиология фанларидан); 
дастур ёрдамида турли мураккабликдаги топшириқлар устида иш олиб 
бориш; тиббий муолажаларни виртуал бажариш; “виртуал бемор” (клиник 
фанлардан) билан мустақил шуғулланиш учун фойдаланилмоқда. Шу 
ўринда олий тиббий таълимнинг яна ўзига хос хусусиятлари, яъни 
талабаларда клиник ва популяцион фикр юритиш қобилиятини 
шакллантириш; бемор ва унинг оила аъзолари билан мулоқат қилиш 
кўникмаларини ўргатиш лозимлигини ҳам таълим бериш жараёнида 
ҳисобга олиш зарур.