|
RIVOJLANISHIDA NUQSONI BO‟LGAN BOLALARNING
MONOLOGIK NUTQINI RIVOJLANTIRISH BO„YICHA KORREKSION-
PEDOGOGIK ISH MAZMUNI
Z. Axmedova TDPU dotsenti,
R.A. Zoxidova TDPU talabasi
Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning so‗z boyligini oshirish bolalarning
so‗z boyligini oshirishda faoliyat va muloqot zarur shartlardan hisoblanadi.
Maktabgacha yoshda muloqotning rivojlanishi faoliyatning shakllanishi bilan o‗zaro
bog‗liqdir (mehnat, o‗yin, tasviriy faoliyat). Masalan, defektolog bolalarga stol
ustidagi sabzavot va mevalar ichidan ovqat uchun zarurlarini tanlashni so‗raydi.
Mahsulotlarni tanlashda izohdan foydalanilsa, mustahkam uquvlar tarkib topadi.
Bolalarning so‗z boyligini mustahkamlash uchun "Kiyim-kechaklar", "Oyoq
kiyimlari" mavzusi "Qo‗g‗irchoqni sayrga olib chiqamiz" vaziyatidan foydalanildi.
Bu vaziyatlar orasidagi farq shundan iboratki, birinchi ko‗rinishda bolalar qanday
sabzavotlardan ovqat tayyorlanishi haqida еtarli bilimga ega emaslar. Asosiy vazifa
shu mavzu bo‗yicha bolalar so‗z boyligini oshirishdan iboratdir. Ikkinchi ko‗rinishda
natija emas, balki qo‗g‗irchoqni kiyintirish-o‗yin harakati ustunlik qiladi. Bunday
vaziyatni tashkil qilish va o‗tkazish jarayonida tegishli so‗z boyligi faollashtirib
boriladi.Nutqiy faoliyat so‗z boyligini oshirishga qaratilgan maxsus mashqlar orqali
amalga oshiriladi (masalan, rasmda tasvirlangan narsaning sifatini anglatuvchi
so‗zlarni topish). Muloqot va turli faoliyat ko‗rinishlarini rivojlantirish defektolog
69
rahbarligida rejalashtirilgan va tarbiyachi tashkil qilgan maxsus mashg‗ulotlarda
davom ettirildi. Bolalar muloqotini turli faoliyat ko‗rinishlarida tashkil qilish kerakki,
ular yangi so‗zlarni o‗zining faol nutqlarida doimo qo‗llash imkoniyatiga ega
bo‗lsinlar.Korreksion - pedagogik jarayonda maktabgacha tarbiya yoshidagi
Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning o‗z-o‗ziga xizmati va maishiy
xo‗jalikdagi mehnatiga katta o‗rin ajratiladi. Bu aqli zaif bolalarning ijtimoiy
adaptatsiya va reabilitatsiyasi rejasida muhim amaliy ahamiyatga ega. O‗z-o‗ziga
xizmat qilishni shakllantirish, ma‘naviyatning barcha sohalarida mustaqillikni
oshirish, o‗ziga ishonch, emotsiya, iroda sohalarini va shaxsidagi kamchiliklarni
korreksiyalashning imkonini beradi. So‗z boyligini oshirish uchun maishiy-ijtimoiy
faoliyatning turli usullaridan foydalanildi. Predmet va harakatlarni nomlash, ularni
tasvirlab berish, predmetning sharoitini aniqlash, predmetlarni taqqoslash, ularning
qismlarini aytish, amalga oshirilgan faoliyat mahsullari bo‗yicha hisobot berish va
boshqalar shular jumlasidandir. So‗z boyligini oshirish uchun tasviriy faoliyat
lug‗atidan foydalanildi (rasm, loy yoki plastilindan o‗yinchoqlar yasash, applikatsiya,
ko‗rish-yasash). Buning uchun defektolog, tarbiyachi va bolalar bilan o‗zaro muloqot
tashkil qilinadi. Faoliyatning natijalari bolalar jamoasi ichida muhokama qilinadi.
Mavzular ona tili va nutq o‗stirish bo‗yicha ishlar mazmuni bilan bog‗liq bo‗lib, so‗z
boyligini oshirish uchun muayyan darajada yordam beradi.So‗z boyligini oshirish
uchun o‗yin katta imkoniyatlarga ega bo‗ldi. U barcha mavzularda lug‗atni
mustahkamlash va faollashtirish uchun vaziyatlarni yaratishga xizmat qildi.
Boshlang‗ich bosqichda didaktik o‗yinlardan keng foydalanildi va shular asosida
syujetli o‗yinlar tashkil qilindi. Birinchi navbatda sodda syujetli va roli kam
miqdordagi syujetli o‗yinlar uyushtirildi. Masalan: "Mevalar", "Sabzavotlar",
"Kiyim-kechaklar" mavzularidan so‗ng "Do‗kon" o‗yini tashkil qilindi. Bolalar
sotuvchi, xaridor, kassir rollarini bajardilar. Keyinchalik murakkab "Mehmon-
mehmon", "Mehmon kuzatish", "Tabib huzurida" kabi syujetli o‗yinlardan
foydalandik. Muloqotning maromini, uslubini egallash ko‗nikmalarini rivojlantirish
oilada ham olib borildi. Bolalarning mashg‗ulotlarda olgan bilimlarini uyda
mustahkamlashi uchun ota-onalarga maxsus vazifalar tavsiya etildi. Bola shaxsidagi
o‗ziga xos xususiyat va uning shakllanish sharoitini hisobga olib muloqot va
faoliyatni rivojlantirish bo‗yicha maslahatlar berildi. Ota-onalarga bolalarni uy
yumushlariga jalb qilish, bajargan faoliyati mohiyatini gapirib berish, tasviriy faoliyat
ko‗nikmalarini shakllantirishda birgalikda shug‗ullanish, bolalarga kitoblar o‗qib
berish, o‗qilgan mavzu bo‗yicha suhbatlashish va turli o‗yinlar tashkil qilish taklif
qilindi. Hamkorlik faoliyati samaradorligi nutq rivojining kafolatidir. Bu ijtimoiy
pedagogik mexanizm ular tomonidan egallanishi lozim.Bizga ma‘lumki, inson
rivojlanishining dastlabki bosqichi bevosita o‗yin faoliyati bilan belgilanadi. O‗yin
faoliyati bolaning dastlabki faoliyati bo‗lishi bilan birga bu faoliyat turi bolaning har
tomonlama rivojlanishida beqiyos ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, ko‗pchilik
psixologlar, pedagoglar bola muloqotining rivojlanishida o‗yinning ahamiyatini
alohida ta‘kidlab, muloqotni rivojlantirishda hozirgi kun talabiga javob bera oladigan
maxsuslashtirilgan zamonaviy o‗yin texnologiyalarini yaratish va ulardan amaliyotda
samarali foydalanish tizimini ishlab chiqish lozimligini aytib o‗tadilar. O‗yinlarni
tashkil etishda o‗yinga qo‗yilayotgan zamonaviy talablar, bolalarning o‗ziga xos
70
xususiyatlarini inobatga olish darkor. O‗yinlar pedagog bilan o‗quvchilar o‗rtasida
hamjihatlik va ishonch bo‗lgan sharoitdagina o‗zining korreksion - tarbiyaviy
samarasini ko‗rsatadi. Yuqorida bayon etilgan o‗yin texnologiyalarining asosiy
psixokorreksion maqsadi aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‗lgan o‗quvchilar muloqotini
shakllantirish, hissiy - iroda sohasini kengaytirish hamda shaxslararo munosabat
ko‗nikmalarini rivojlantirishdan iboratdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
