Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Маданият ва спорт ишлари вазирлиги

 
9-мавзу.
 Нафас олиш турлари. 
Инсон ҳаётида нафас олишнинг аралаш туридан фойдаланади, унда: 
кўкрак қафаси, диафрагма, пайлар ва бошқалар.
Куйлашда нафас олиш қуйидагиларга бўлинади: 
1.
Қориндан-кўкрак қафаси қимирламайди, нафас олиш диафрагманинг 
кўйиб юборилиши билан бажарилади. Қорин бу вақтда олдинга 
чиқади.
2.
Кўкрак қорин-(қовурғанинг пастки қисми-диафрагмалик) кўкрак 
қафаси ва диафрагма актив иш ҳолатида. Қорин озгина олдинга 
чиқади.
3.
Кўкрак ости-(қовурға-диафрагмалик)-нафас олиш асосан кўкрак 
қафасининг пастки қисмини кенгайиши ва кўтарилиши ҳисобига 
бажарилади. Диафрагма ишга киришади. Кўкрак ости нафаси қовурға 
ости-диафрагмалик нафасининг варианти ҳисобланади. 
4.
Кўкрак (қовурға)-кўкрак қафасининг тепа қисми кўтарилган, 
диафрагма пассив ҳолатда кўкрак қафаси орқасидан харакатланади. 
Қорин ичга тортилади.
Хонандалик санъати тарихи, замонавий ижрочилик ва педагогик 
амалиёти шуни кўрсатадики, айтиб ўтилган нафас турларининг ҳар бирини 
билиш профессионал даражада куйлаш учун етарли.
Хонанда томонидан нафас олиш турларидан у ёки, бунисини танлаш 
куйлашдаги қулайлик ва товушнинг сифатига боғлиқ.

---

6-расм. Нафас турлари (пунктир билан нафас олиш ҳолати кўрсатилган) 
А-аралаш 
кўкрак-қорин; 
Б-аралашкўкрак-қорин 
(ён 
кўриниши); 
В-чин 
диафрагматик (абдоминал ёки қорин); Г-пастки қовурға-қорин; Д-кўкрак-қорин; Е-чин 
кўкрак нафас, шунда қориннинг олдин қисми тортилади. 
1-ўпкалар; 2-юрак; 3-диафрагма нафас чиқарилган ҳолатида; 4-диафрагма нафас 
олинган ҳолатида; 5-кўкрак қафасинафас чиқарилган ҳолатида; 6-кўкрак қафаси нафас 
олинган ҳолатида; 7-қорин нафас чиқарилган ҳолатида; 8-қорин нафас олинган ҳолатида. 
Ўқитувчи ўқувчининг нафасдан қандай фойдаланаеёганини диққат билан 
кузатиши керак, лекин, агарки товуш тўғри бўлса албатта, ўз фикрини унга 
сингдиришдан ўзини тутиши керак. Энг асосийси қандай нафас олиш эмас, уни 
қандай сарфлашдир. Овозни тўғри ҳосил қилиш учун қуйидагиларни билиш 
лозим:
а) Ҳаддан ташқари кўп нафас олмаслик; 
б) Кераклича нафас олмасдан куйлашни бошламаслик; 
в) Товуш хужуми бошланганда ва куйлаш давомида, нафас ҳисини сақлаб 
қолиш; 
г) Жумла давомида нафасни тўғри тақсимлаш, нафаснинг жумла оҳиригича 
тўлиқ етиши, жумла тугагач, қолган ҳавони чиқариб юбориш керак.