Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал – хоразмий номли урганч давлат университети

Ўқувчилар интеллектуал хусусиятларини ўрганишнинг умумий
натижалари 
Умумий
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Синтетик 1 
-0,652** 
-0,205 
-0,187 
0,121 
0,139 
Ғоявий 
 
1 
0,391** 
0,574** 
0,020 
-0,191 
Прагматик
 
1 
0,328** 
0,431** 
-0,111 
Аналитик
 
 
1 
-0,150 
-0,286* 
Реалистик
 
 
 
1 
0,156 
Лабиллик
 
 
 
 
1 
* p<0,05; ** p<0,01. 
Ўқувчиларда ақлий хусусиятларнинг шаклланганлигини баҳолашда 
қуйидаги аҳамиятга эга бўлган корреляция коэффициентлари аниқланди: 
“синтетик” хусусиятлар “ғоявий”- r=-0,652, p<0.01; бундан кўринадики, 
уларнинг таълим жараѐнида ўқув предметларини ўрганишдаги аниқ 
муносабатларини шакллантиришга эътибор қаратилганлиги улар учун
эмоционал, утопик ва субъектив моментларнинг аҳамиятидан кўра, 
умумлаштириш натижаларини бир-бирига боғлай олиш, уларда таққослаш 
операциясининг ўсиши муҳимроқ аҳамият касб этганлигини кўрсатди. Аммо 
ўз ўрнида педагогнинг тимсолида хусусиятларни шаклланиш жараѐнида 
ўқувчилар субъектив моментларни ҳисобга олишга ва эмоционал омиллар 
аҳамиятини эса баҳолашга тўғри келади.
Ўқувчилар 
шахсида 
мужассамлашиши 
кузатилаѐтган 
“назарий 
мулоҳазалаш” ўз ўрнида фан тараққиѐтида илгари сурилган мулоҳазаларни 
исботлашнинг гувоҳи бўлди: “ғоявийлик” уларнинг “амалиѐтчилик” 
хусусиятларини ўз-ўзидан тақозо этмоқда: - “прагматик”- r=0,391, p<0.01; 
аналитик -”r=0,574, p<0.01 фикрлаш қобилияти мужассамлашганлигидан 
далолат бермоқда. Корреляция коэффициентларидаги бундай ижобий 
ҳолатлар ўқувчиларнинг педагог сифатида шаклланишида назарий 
мулоҳазалаш билан амалий тажрибаларга ва яққол натижалар олишнинг осон

---

83 
йўлларига таянишни, ҳар бир қилинадиган иш нимагадир қўл келиши лозим 
тамойилига амал қилишларини кўрсатади. Бироқ татбиқ этилган методика 
шкалаларининг хусусиятига кўра, прагматик мулоҳаза юритишга мойил 
ўқувчилар хулқида юзакичилик, бетартиблик кузатилиши мумкинлигини 
изоҳлайди. Шунингдек, уларнинг фикрлашида айрим воқеа-ҳодисалар 
тасодифий ҳолатларга боғлиқ, деган тамойилга таянади. Тадқиқотдан олинган 
бундай натижаларга биноан педагог мутахассис сифатида бу тарзда фикрлаш
мақсадга мувофиқ эмас, деб ҳисоблаймиз. 
Уларнинг прагматик фикрлаши, ўз навбатида -“аналитик”- r=0,328, 
p<0.01; ва “реалистик”- r=0,431, p<0.01 фикрлаш стили билан уйғунлаштира 
олинган. Бундай психологик воқеликни ижобий ҳолат, деб баҳолаш мумкин. 
Ўқувчиларда амалий фикрлашнинг ўсиши билан уларда мантиқий фикрлаш, 
кўрилаѐтган масалага тизимли ва атрофлича ѐндашиш, услубий талқин, 
муаммони ҳал этиш манѐврларининг шаклланиши; фактларга таяниш, воқеа-
ҳодисаларга ўзи шахсан гувоҳ бўлиш истагини билдириши мумкинлигини 
кўрсатади. Тадқиқот натижаларини таҳлил этиш жараѐнида афсусланиш 
билан эътибор қаратишга тўғри келадиган кўрсаткич мавжуд, яъни 
ўқувчиларда “аналитик” фикрлаш стили тафаккурнинг лабиллиги билан
тескари корреляцияни ҳосил қилган- r=-0.286, p<0,05; агар уларда тафаккур 
лабиллигида сустлик бўлса, ўз навбатида аналитик хусусиятнинг ҳам 
пасайишига таъсир кўрсатиши табиий ҳолдир. Чунки, тафаккур қилишдаги 
лабилликнинг заифлиги таълим жараѐнида билим, кўникма ва малакаларни 
ўзлаштириш учун қийинчилик туғдиради. Демак, коллеж ўқувчиларининг 
характерида таҳлилчанлик хусусияти шаклланишида лабилликнинг 
етишмаслиги муҳим омиллардан бири бўлиб қолмоқда, дейишимиз мумкин. 
Энди натижаларнинг таълим босқичлари бўйича таҳлилига эътибор 
қаратайлик.

---

84 
3.1.7-жадвал