Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал – хоразмий номли урганч давлат университети

1- босқич ўқувчиларида характернинг интеллектуал хусусиятларини 
шаклланганлик даражаси кўрсаткичлари
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Синтетик
1 
-0,682** 
-0,586** 
-0,306 
-0,019 
0,266 
Ғоявий 
 
1 
0,488* 
0,505* 
-0,095 
-0,094 
Прагматик 
 
 
1 
0,276 
0,297 
0,081 
Аналитик 
 
 
 
1 
-0,248 
-0,088 
Реалистик 
 
 
 
 
1 
0,246 
Лабиллик 
 
 
 
 
 
1 
** p<0,01; * p<0,05. 
1-босқич 
ўқувчиларининг 
характерида 
ақлий 
хусусиятларини 
шаклланганлик кўрсаткичининг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, уларда 
вазиятларни баҳолаш билан ўқиш жараѐнида ўзлаштирилаѐтган билимларни 
умумлаштиришда, 
билимлар, 
воқеа-ҳодисалар 
орасидаги 
умумий 
боғланишлар ҳосил қилиш даражасидаги интеллектуал хусусиятлар 
етишмаѐтганлигидан далолат бермоқда- r=-0,682, p<0.01 (синтетик стил билан 
ғоявий стил). Шунингдек, улардаги ғоявий фикрлашга мойилликнинг ортиб 
бориши, ўз навбатида атроф-муҳит тўғрисида, вазиятларни баҳолаш бўйича 
уларда осон эришилиши кўзда тутилган ахборотларни ўзлаштиришга, тезроқ 
натижаларни қўлга киритишга ихтиѐр этишнинг шаклланишига олиб 
келмоқда. Бундан кўриниб турибдики, таълим жараѐнида ўқувчилар 
томонидан билимларни ўзлаштирилиши кўпроқ уларнинг келажак, истиқбол 
аҳамиятидан кўра, айни дамда эгалланган реал натижа, яъни машғулотларда 
олинган баҳонинг қиймати муҳимроқ тус олиши аҳамиятли экан. Бундан шу 
нарса равшанлашадики, таълим жараѐнида 
ўқитувчи ўқувчиларда 
интеллектуал хусусиятларнинг шаклланишида прагматик нуқтаи назардан 
мулоҳаза юритиш сифатларининг таркиб топишидан кўра, реал ва яққол 
амалий хусусиятга эга бўлган фикр юритишини аниқлик, оригиналлик, 
мустаҳкамлик хусусиятларини тақозо этади. 
Яна шуни эътиборга олишни тажриба тақозо этмоқдаки, ўқувчиларда
муаммоларга нисбатан “ғоявий” стилда ѐндашишнинг ўсиши охир-оқибатда 

---

85 
“таҳлилчанлик”нинг ривожланишига сабаб бўлар экан- r=0,505, p<0,05. 
Аслида эса уларнинг фикрлашида таҳлилчанлик хусусиятининг шаклланиши 
ижобий ҳол, аммо у аниқ далили-ашѐларга таянишга, унинг ечимини кўрсата 
билишга мойиллик бўлмаса-да, у демагогликка, ҳозиржавобликка, 
сўзамоликка айланиб қолмаса, деган хавотирланишни уйғотади. Ўйлаймизки, 
таҳлилчанликнинг яққол шахс характерининг сифатига айланиши эса унинг 
реалистик, синтетик, муаммоларни ҳал этишда вазиятларни ҳар томонлама 
кўра олиши билан уйғунлик ҳосил қилиши лозим эди. Лекин бундай уйғунлик 
эса тажрибамиз давомида кузатилмади. 
Иккинчи босқич ўқувчиларида ҳам биринчи босқичдаги таълимдошлари
сингари фикрлашнинг синтетик хусусият касб этиши ғоявийлик билан 
уйғунлаша олмаганлиги r=-0,696, p<0.01-, уларнинг таълим жараѐнида
3.1.8-жадвал