Ўзбек дипломатияси тарихидан


/.  Согдийские документы с горы Муг. //



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

/. 
Согдийские документы с горы Муг.
//. 
с. 82.
2. История ат-Табари. с. 137.
3. Абу Райҳон Беруний. Танланган асарлар. I. Т., Фан, 1968. 72-бет.
4. Толстое С.П. Древний Хорезм. М., 1948, с. 260.
5. Согдийские документы с горы Муг.
//. 
с. 84.
45


ч а п и ш ” б и р и к м а с и ў қ и л г а н к и , бу “ Ж а м р ав а з ва ф о р с л а ш ­
к а р б о ш и с и " д е м а к д и р . Бу ш ахслар к и м л и ги ҳ ақ и д а а н и қ б и р
м аъ л у м о т йўқ. Л е к и н уш бу ҳуж ж ат н а ш р и д аги и зо х л ар д а В.А. 
Л и в ш и ц “л а ш к а р б о ш и ф о р с " и б ораси ҳақида м улоҳаза б и л д и р - 
ган. Гап ш у н д а к и , с о с о н и й л а р с у л о л а с и н и н г о х и р ги в а к и л и
Я зд и ж и р д III а в л о д л а р и у з о қ в ақ т д а в о м и д а , ҳатто 730-740 
й и л л ар га ч а ҳам а р а б л а р га қ а р ш и ку р аш ган қ ў ш и н л а р и ч и д а 
и ш т и р о к этган . У лар Э р о н қўлдан кетгач, Т ур о н с ар ҳ ад л ар и га 
ч е к и н и б к е л и б , бу ерд аги д а вл атл ар п о д ш о ҳ -л а р и н и н г д о и м и й
и тт и ф о қ ч и л а р и га а й л а н и б қ о л и ш ган . Бу во қ еа л а р д а н сал о л - 
д и н р о қ с о с о н и й ш о \л а р Т урон д аги хукм д о р л ар и т т и ф о қ и н и
та ш к и л эти ш , уларга та ян га н ҳолда араб и с ти л о ч и л а р и га қ а р ш и
ч и қ и б , д у ш м а н н и т о р -м о р к ел ти р и ш ва ш у йўл б и л а н Э р о н
з а м и н и н и о з о д э т и ш м а қ с а д и н и а м а л га о ш и р и ш г а қ а т т и қ
х а р а к а т қ и л г а н л а р . Бу й ў л д а, а й н и қ с а , Я з д и ж и р н и н г ўғли 
Ф ер у з (678 йилда в а ф о т этган ) катта ж о н б о зл и к к ў р сатган . У 
а р а б л а р г а қ а р ш и ф о р с х ам д а Ў рта О с и ё х а л қ л а р и ва т у р к
х о қ о н л и г и н и н г к у ч л а р и н и б и р л а ш т и р и ш га у р и н га н . Х улоса 
қ и л и б а й т г а н д а , х у ж ж а т д а ф о р с л а ш к а р б о ш и с и п а с т к и
Ч о д и р ч и к ер л ар и га ж ў н ад и , гап -сўзл арга қ а р а га н д а , а р а б л а р - 
д а н т о в о н у н д и р и б , қ ў ш и н н и у зо қ р о қ қ а о л и б к е т м о қ ч и , д е ган
х а б а р н и н г Д е в аш ти ч га е тк а зи л и ш и ар аб л арга қ а р ш и ку р аш ган
к у ч л а р н и н г та р к и б и ҳақи д а к е н г р о қ тасаввур б ер ад и . Б о ш қ а
ж и хатд ан бу ф а к т а с о си д а к о н к р е т тар и х и й в о қ еа л а р , а й н и қ с а , 
718—719 й и л л а р ҳ а қ и д а б а ъ зи а н и к д и к л а р вуж удга к ел ад и . 
Ж у м л ад ан , м азк у р й и л л ар д а а р аб и сти л о ч и л а р и Ў рта О с и ё н и
б о си б о л и б , у о р қ а л и Ш а р қ и й Т у р к и с т о н га ч и қ и ш х а р а к ат и н и
қ и л и ш га н . Ш у м ақсад д а х а л и ф а л и к н и н г Х уросон н о и б и ал - 
Ж а р р о х б и н А б д у л л о х қ ў ш и н ж ў н а тга н . Л е к и н бу у р и н и ш
д а в о м и д а араб қ ў ш и н и н и ту р к и й қавм л ар ўраб о л ган . А раб лар 
то в о н тўлаб қутулган ва л а ш к а р б о ш и А бдуллох б и н М аъм ар 
а л -Й а ш к у р и й б о ш ч и л и ги д а Ч очга қ а й ти б к ел ган . Бу во қ еа л а р
б а ё н и Б е л о зу р и й н и н г “ К и тоб ф утуҳ а л -б у л д о н " ( “ Ш а х ар л ар
ф атҳи к и т о б и " )д а к е л т и р и л г а н .1 Ш у тар и х и й м аъ л ум отларга 
с у я н и б м атндаги: “Тудун араб л ар б и л ан б и ти м га а с о са н ч е к и н ­
д и. Б и ти м ш арти б ў й и ч а Ж а м р ав а з ва ф о р с л а ш к а р б о ш и с и
п а с т г а ( қ у й и ё к и ж а н у б ) - Ч о д и р ч и к к а т у ш и б к е т и ш д и ,
/. 
Лившиц В.А. Правители Пянча, с. 63.
46


о в о за л а р г а қ а р а г а н д а , а р а б л а р д а н т о в о н у н д и р и ш м о қ ч и ва 
қў ш и н н и улардан н ари га о л и б к е т и ш м о қ ч и ” , д еган п ар ч а уз 
м а ъ н о с и н и то п а д и ва 718 й ил воқ еал ари с и ф а т и д а а н и қ л и к
касб этади.
Бу хужжат айни вақтда тож и к этн он и м и н и н г пайдо бўлиши 
тўғрисида қ и зи қ маълумот беради. Хужжат м атнининг 21 -сатрида 
“Т ож и к лар билан сулҳ (битим ) асосида ч ек и н д и ” деган жумла 
иш латилган. Т о ж и к этн он и м и га асос бўлган “т а зи к ” сўзи сугд 
ёдгорликларида ана шу ҳужжат наш р этилгунга қадар учрамаган 
эди. Л ек и н бу сўз ф орс м анбаларида “ қул” маъносини англатгани 
маълум. Бу масалага ўз вақгида рус олими В.В. Бартольд, инглиз 
о л и м и Т.В . Б ей л и , й и р и к эр о н ш у н о с ол и м В.Б. Х ен н и н гл ар
эътибор б ериш ган эди. Арабларга нисбатан этноним сиф атида 
қўлланган Т ози (к) сўзи ислом д и н и тарқала бош лаш и муносабати 
билан шу д и н н и қабул қилган бош қа халкдарга, хусусан, эроний 
о и л а г а к и р у в ч и а ҳ о л и га н и с б а т а н ҳам қ ў л л а н а б о ш л а н г а н . 
М аълум ки , араб и с ти л о с и н и н г д астлабки б о с қ и ч и д а н о қ Э рон 
ва унга қўш ни ерлар босиб ол и н и б , ислом ди н и маж бурий ж орий 
қилина бошланган. К ейинчалик бу жараён Ўрта Осиёга ҳам ёйилган. 
Ш у воқеалар асносида ислом ни қабул қилган аҳоли қатламига 
н и с б а т а н а р а б л а ш г а н , я ъ н и т о ж и к а т а м а с и н и қ ў л л аш к е н г 
тарқалган. Н атижада бу ном ислом ди н и ом м авий ш аклга кирган 
б о сқ и ч д а эр о н тилларида сўзлаш увчи Ўрта О си ё халқларидан 
б и ри н и н г, \о зи р ги тож ик халқининг этноним ига ай л ан ган 1.
Бу ерд а Ч о д и р ч и к атам аси ҳам и ш л ати л ган и н и кўрд и к. У 
ж угроф и й ном ш аклида тил га ол и н ган . У ҳолда бу ж ой қаерда 
бўлди э к а н ? Э ҳтим ол, бу атам а м и н тақ а, ж ўғроф и й туш унча 
с и ф а т и д а и ш л а т и л га н д и р . Б и р и н ч и ў р и н д а э л ч и Ф а т у ф а р н
“ Ч о д р ч и к сулҳи туф айли ёрдам чи жуда а н д у қ н о к д и р ” д еб ёзади. 
Э лчи Ф ату ф ар н Суғдга қ ай ти ш га и м кон то п м аган л и ги н и қуй и - 
даги п арча ян ад а о й д и н л аш ти р ад и ва ж угроф ий туш унчаларга 
а н и қ л и к ки ри тад и : “ С ўнғра, ж ан о б , мен А н в ар ткан га келган 
вақтим да, ж а н о б , пастки - Ч о д р ч и к ерл ари д ан ҳеч қандай яхш и 
о воза эш и тм а д и м , б у н и н г устига, У струш ан ерлари (ви л ояти ) 
ҳам м аси (душ м анга) т о п ш и р и л г а н ” . У ш бу п арчад а хат м уал­
л и ф и Ч о д р ч и к ҳ а м д а У с т р у ш а н е р л а р и н и а н и қ ф а р қ л а б
кўрсатган. Д е м а к , ю қорида қай д этилган Ч од рчи к сулҳи тарихий

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish