‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

D arsd a  o ‘quvchilar  o ‘quv  faoliyatin i  tash k il  etish  zam onaviy 
shakllarining  turlari.  Turli  dars  tu zilm a larid an   y a n a d a   sam araliroq 
foydalanish  yoMlarini  izlashda  darsda  o ‘quvchilar  o ‘quv  faoliyatlarini 
tashkil  etish  shakllari  a lo h id a   aham iyatga  ega  boMmoqda.  Pedagogik 
adabiyotlar va  m aktab am aliyotida asosan  uchta shu n d ay  shakllari qabul 
qilingan  —  om m av iy .  guruhli  va  individual.
T a ’limning o m m aviy shakli sinfdagi jam i 
0
‘quvchilarning o'qituvchi 
rahbarligi ostida bii^alikda  harakatlarini ko ‘zda tutadi.  Guruhli shaklida 
esa  o ‘q u v ch ilar  3—6  kishidan  iborat  g u ru h la r  yoki juftliklarda  ish  olib 
boradilar.  G u r u h l a r   u c h u n   to pshiriqla r  bir  xil  yoki  turlicha  boMishi 
m u m k in .  In dividual  shakli  h a r   bir  o ‘q u v c h in in g   a lo h id a   mustaqil 
ishlashini  k o ‘zda  tutadi.
0 ‘qitish  frontal  shaklida,  o ‘qituvchi  bir  vazifa  ustida  ishlayotgan 
b u t u n   s i n f   o ‘quv  fa oliyatini  b o sh q a rib   b o ra d i.  U 
0
‘quvch ilarn in g  
h am k o rlik larin i  t a ’m inlaydi  va  h a in m a   u c h u n   bir  boMgan  ish  s u r’atini 
belgilaydi.  F ro n tal  ishlashning  pedagogik  samaraliligi  k o ‘p  j ih a td a n  
o ‘qituvchining b u tu n   sinfni  nazorat  qila bilishiga va shu  bilan bir vaqtda 
h a r   b ir  o 'q u v c h in i n g   ishini  k o ‘zd a n   qochirm asligiga  bogMiq  boMadi. 
A garda o ‘qituvchi  ijodiy jam oali  ishlash  muhitini yarata olsa,  o ‘quvchilar 
diqqatini va faolliklarini t a ’minlab tura olsa samarasi yana oshadi. A m m o 
fro n ta l  ishlash  individual  farqlarni  hisobga  olm aydi,  u  o ‘rta o ‘quvchiga 
moMjallangan.  S h u n in g  u c h u n   b a ’zi o ‘q u vchilar berilgan  ish  sur’atidan 
o r t d a   q oladilar,  bosh q alari  esa  zerikib,  qiynalib  ketadilar.

---

0 ‘qish  guruhli shaklida o ‘qituvchi sin f o ‘quvchilari g uruhlari  o ‘quv- 
o ‘rganish  faoliyatilarini  boshqaradi.  0 ‘quvchilarni  zvenoli,  brigadali, 
b i r l a s h t i r i s h - g u r u h l i  va  d i f f e r e n s iy a l a n g a n   g u r u h l a r g a   t a q s i m la s h  
m u m k in .  0 ‘qish  zvenoli  shakli  o ‘q u v c h i l a r   d o i m iy   g u r u h i   o ‘quv 
faoliyatini  tashkil  etishni  k o ‘zda  tutadi.
Birlashtirish-guruhli shaklida sinfni  o d atd a katta u m u m iy  topshiriqni 
h ar  biri  faqatgina  bir  qism ini  bajaradigan  guruhlarga  ajra tish n i  k o ‘zda 
tutadi.
Dififerensatsiyalashgan-guruhli  t a ’lim  shakli  d o im iy   g u r u h la r  bilan 
h a m ,  bir  xildagi  o ‘quv  im koniyatlariga  ega  va  o ‘quv  k o ‘n ik m a la ri  bir 
xil  darajada  shakllangan  o ‘q u vchilarni  birlashtirishini  k o ‘zd a   tutadi. 
G u r u h l i   s h a k lla rig a   o ‘q u v c h i l a r n in g   ju ft  b o ‘lib  i s h l a s h l a r i n i   h a m  
kiritiladi.  0 ‘quv guruhlari  faoliyatlarini  o ‘qituvchi  o ‘zi  b evosita  h a m d a  
o ‘z  yo rd a m c h ila ri  —  o ‘q u vchilar  fikriga  q arab   ta y in la n g a n   z v e n o la r va 
brigadalar orqali  boshqaradi.
Individual  t a ’lim  o ‘quvchilarning b o sh q a  o ‘qu v ch ilar bilan  bevosita 
aloqalarini  k o ‘zd a   tutm a ydi.  0 ‘z  m o h iy atig a  k o ‘ra  s i n f  ja m o a s i   yoki 
m uayyan  g u ru h la r  bilan  ishlashdan  tu b d a n   farq  q i l m a s a - d a ,   biroq 
o ‘quvchi o ‘zining shaxsiy imkoniyatlariga  muvofiq o ‘qituvchi to m o n id a n  
berilgan  top sh iriq n i  m ustaqil  bajaradi.  Bu  m a q s a d   y o ‘lida  m axsus 
tayyorlangan  k arto c h k a la rd a n   foydalanish  m u m k in .
D arsda  o ‘q ituvchining  e ’tibori  bir  n e c h a   o ‘q uvchiga  qaratilsa ,  bu 
vaqtda  qolgan  o 'q u v c h ila r m ustaqil  ishlasalar t a ’lim n in g  b u n d a y  shakli 
individual-guruhli  shakl  d e b   ataladi.
Zam onaviy t a ’lim amaliyotida k o ‘proq  ikki tashkiliy shakl::  om m av iy  
va  individual  shakllardan  foydalaniladi.  Ayni  v a q td a   g u ru h li  va  juftli 
o ‘qish  shaklidan  a m a liy o td a   a n c h a   keng  foydalaniladi.
T a ’lim ning  o m m a v iy   shakli  h a m ,  g u ru h li  shakli  h a m   ja m o a v iy  
hiso b lan m asa-d a,  lekin  ayrim   ped a g o g la r  u larni  o m m a v i y   t a ’lim  deb  
k o ‘rsatishga  harakat  qiladilar.
Jam oaviy  ishlash  faqatgina  diffe ren sa tsiy ala sh g a n   g u ru h li  ishlar 
asosidagina  tashkil  etiladi.  0 ‘quv  ishlarini  tashkil  e tis h n in g   ja m o a v iy  
shakli  o ‘qituvchi va o ‘quvchilarning d in a m ik  yoki o ‘z g a ru v c h a n  tartibli 
juftliklarida  k ec hayotgan  m u n o sa b a tla rid ir.
T a ’lim  m aqsadlari  va  fo y d a la n sh n in g   qulayligi  n u q ta y i  n a z a r id a n  
t a ’lim  sh ak llari  q u y i d a g i c h a   d a r a j a l a n a d i:   asosiv.  a o ‘s h i m c h a   va 
yordam chi  t a ’l im .

---

D a rs   —  t a ’limni  tashkil  etish  asosiy shakli.  P a rs   ta'lim  jarayonining 
yaxlitligi  nuqtayi  nazaridan  ta 'lim n in g  asosiy tashkiliy usuli  hisoblanadi. 
U n d a   sinf-dars  tizim ining  xususiyatlari  aks  etadi,  u n d a   o'quvchilarni 
om m aviy qam rab olish, tashkiliy tartib va  o ‘quv  ishlarining  muntazamligi 
t a ’m inlanadi.  Dars  iqtisodiy  jih a td a n   foydalidir.  0 ‘quvchilar  ham da 
s in f ja m o a sin in g   individual  xususiyatlarini  bilishi  o 'q itu v c h i  uchun  h ar 
bir  o 'q u v c h i  faoliyatiga  rag‘batlantiruvchi  t a ’sir  k o ‘rsatishga  imkon 
beradi.  Dars doirasida  om m aviy,  guruhli  va  individual  t a ’lim  shakllarini 
b i r l a s h t i r i s h   i m k o n i y a ti   u n i n g   rad  e tib   b o ‘l m a y d i g a n   u stu n lig i 
hisoblanadi.
Dars  bevosita 
0
‘qituvchi  rahbarligida aniq  belgilangan  vaqt  davomida 
m uay y an   o ‘q u vchilar guruhi  bilan  olib  boriladigan  t a ’lim jarayonining 
asosiy  shakli  sanaladi.  D a rsda  h ar  bir o 'q u v c h i  xususiyatlarini  hisobga 
olish,  b arch a  o 'q u v c h ila r n in g   m ashg'ulot  ja ra y o n id a   o ‘rganilayotgan 
fan  asoslarini  egallab  olishlari.  ularning  idrok  etish  qobiliyatlari  va 
m a ’naviy-axloqiy sifatlarini  tarbiyalash  ham da  rivojlantirish  uchun qulay 
sh a ro itla r  yaratiladi.
D a rs   t a ’lim n in g   b o s h q a   s h a k lla rid a n   farq  qiluvchi  o ‘ziga  xos 
belgilarga  ega,  c h u n o n c h i:  o ‘quvchilarning doim iy guruhi, 
0
‘quvchilar 
faoliyatiga  ularning  h a r biri  xususiyatlarini  hisobga  olish  bilan  rahbarlik 
qilish,  o ‘rganilayotgan  fan  asoslarini  bevosita  darsda  egallab  olish  (bu 
belgilari  darsning  faqat  m a z m u n in i  em as,  balki  o ‘z  xususiyatini  ham  
aks  ettiradi).
f D ;  irsning  tuzilishi  o d d iy   va  a n c h a   m urakkab  boMishi  m um kin.  Bu 
o ‘quv  m aterialining  m a z m u n i ,  darsning  didaktik  m aqsadi,  o ‘quvchi!ar 
va j a m o a   sifatida  sinfning  xususiyatlariga  bogMiq.
Z am ona viy didaktikada  darsning quyidagi  turlari  ajratib ko'rsatilgan:
—  aralash  darslar;
—  yangi  m a ’lu m o tla r,  an iq   h o d isalar bilan  tanishish  b o ‘yicha  yoki 
um um lashtirishlarni  anglab yet ish  va  o'zlashtirish  maqsad iga ega darslar;
—  bilim larini  m u s ta h k a m la s h   va  takrorlash  darslari;
—  o ‘r g a n i l g a n l a r n i   u m u m l a s h t i r i s h   va  t i z i m l a s h t i r i s h   asosiy 
m aqsadiga  ega  darslar;
—  malaka  va k o ‘nikm alam i  ishlab chiqish va  mustahkamlash  darslari;
—  bilim larni  tckshirish  va  tekshirish  ishlarini  o ‘rganish  darsi;
—  o ‘z  tuzilishi  b o ‘yicha  oddiy  boMgan,  y a ’ni  bitta  asosiy  didaktik 
m a q sa d g a   ega  boMgan  dars  turlari  ( o ‘rta  va  k atta  sinflarda  qoMlash 
u c h u n   m os  keladi).

---

B oshlang‘ich  sinflarda 
0
‘q u vchilar  yoshlarini  hisobga  olib  o ‘quv 
ishlari  turli  xillaridan  foydalanishga,  yangi  bilim larni  berishni  avval 
ilgari  o ‘rganilganni  m ustahkam lash,  takrorlash  bilan  birga olib borishga 
t o ‘g ‘ri  keladi.  H a tt o   tekshirish  darslari  h a m   bu  yerda  k o ‘p in c h a   ishlar 
boshqa turlarini  o ‘z  ichiga  oladi:  m aterialni  o g ‘zaki yetkazish,  qiziqarli 
h i k o y a n i   o ‘q i s h .  
D a r s n i n g   a y n a n  
m a n a   s h u   t u r i   Ia r a l a s h  
( k o m b i n a t s i v a l a s h g a n ).  yoki  m u r a k k a b   t u z i l i s h l i   d e b   a t a l a d i .  
K o m b i n a t s iy a l a s h g a n   d a r s n in g   t a x m i n i y   tu zilish i:  u v   v a z if a la rin i 
tekshirish  va o ‘q u v c h ila r bilan  savol-iavob.  vanei  m a te ria ln i  o ‘rganish, 
o ‘zlashtirishini  dastlabki  tekshirish.  m a sh q   m isollari  d a v o m id a   yangi 
bilimlarini  m u s ta h k a m la sh .  ilgari  o ‘rganilganlarni  s uhbat  k o ‘rinishida 
takrorlash.  o ‘q u v c h ila r  bilimlarini  tekshirish  va  b a h o la sh .  uvga  vazifa 
berish. 
1
0 ‘quvchilarning  yangi  m ateriallar  bilan  tanishish  darsi  yoki  yangi 
bilimlarni berish  ( p l a n i s h )   darsi  nisbatan  keng doiradagi  savollarni  o ‘z 
ichiga olgan va u ni o ‘iganishga  k o ‘p vaqtini  talab qiluvchi,  o ‘quvchilarga 
tanish boMmagan yangi  material  uning  m a z m u n i boMgan t a ’lim jarayoni. 
Bunday  darslarda  uning  m azm uni,  aniq  m aqsadi  va  o ‘quvchilarning 
mustaqil  ish  bajarishga  tayyorgarliklariga  q arab,  b a ’zi  hollarda  yangi 
m aterialni o ‘zi bayon  etadi.  Boshqa  h ollarda  esa  —  o ‘qituvchi  rahbarligi 
ostida 
0
‘quvchilarning  mustaqil  ishlari  olib  boriladi,  u c h in ch i  h o ld a  — 
unisi  ham   bunisidan  ham   foydalaniladi.  Yangi  m aterial  bilan  tanishish 
darsining tuzilishi:  yangi  materialni  o ‘rganish  u c h u n   asos boMgan  a w a lg i 
materialni  takrorlash.  0 ‘qituvchining  yangi  m aterialni  va  darslik  bilan 
ishlashni  tushuntirishi,  bilimlarni tu shunishla rini  tekshirish  va  dastlabki 
m ustahkam lash,  uyga  vazifa  berish.
Bilimlarni  m ustahkam lash darslarida o ‘quv  ishining asosiy  m a z m u n i 
ilgari o ‘zlashtirilgan bilimlarni  m ustahkam   o ‘zlashtirish  m aqsadida ularni 
ikkinchi  b o r tu s h u n i b   olish  hisoblanadi.
0 ‘quvchilar o ‘z bilimlarini  yangi  m a n b a l a r  b o ‘yich a anglab  o la d ila r 
va  chu q u rla sh tirad ila r yoki  ularga  m a ’lu m   boMgan  q o id a   asosida  yangi 
m a s a l a la r   y e c h a d i l a r ,   ilgari  o lg a n   b i l i m l a r i n i   o g ‘z a k i   va  y o z m a  
t a k r o r l a y d i l a r   y o k i   ilgari  o ‘r g a n g a n l a r i n i   y a n a d a   c h u q u r r o q   va 
m ustahkam  o ‘zlashtirish  m aqsadida  ulard a n   a lo h id a  m asala la r b o ‘yicha 
a x b o r o t   b e r a d i l a r .   T u z i l i s h i   b o ‘y i c h a   b u n d a y   d a r s l a r   q u y i d a g i  
bosqichlardan  o ‘tish n i  k o ‘z d a  tutadi:  uy  vazifasini  te kshirish,  o g ‘zaki 
va  yozm a  m a s h q la rn i  bajarish,  to p s h iriq n i  b a ja rish n i  te kshirish,  uyga 
vazifa  berish.

---

K o ‘nikm a  va  m alakalarni  ishlab chiqish  va  m ustahkam lash  darslari 
bilimlarni  mustahkam lash  darslari bilan  bog‘liqdir.  Bu jarayon bir necha 
maxsus  darslar ja ra y o n id a   am alga  oshiriladi.  Boshqa  darslarda  yangi 
m avzularni  o ‘rganishda  d a v o m   ettiriladi.  Shu  bilan  birga  avvaliga 
m ashqni  bajarish  ishlari  b olalar  to m o n id a n  
0
‘qituvchi  y orda m ida  va 
ular topshiriqni  q a n d a y   tush u n g an larin i  dastlab jiddiy tekshirish  bilan 
b a ja r ils a ,  k e y i n c h a l ik   esa  q a y e r d a   q a n d a y   q o i d a   q o 'l l a n i l i s h i n i  
o ‘quvchilarning  o ‘zlari  belgilaydilar.  U lar turli  vaziyatlarda  m alaka  va 
k o ‘nikm alarini  q o ‘llash,  shu j u m la d a n ,  hayotiy am aliyotida  q o ‘llashni 
o ‘zlashtirib  olishlari  kerak.
U i n u m l a s h t i r u v c h i   d a r s l a r   ( b i l i m l a r i n i   u m u m l a s h t i r i s h   va 
tizimlashtirishlar)  ilgari  o ‘tilgan  materialdan  eng  m uhim   savollari  qayta 
takrorlanadigan  va  tizimlashtiriladigan,  o ‘quvchilar bilimlarida  mavjud 
kamchiliklari t o ‘ldiriladigan  va o ‘rganilayotgan  kursning muhim g ‘oyalari 
ochib beriladigan  darslar hisoblanadi.  Uinumlashtiruvchi  darslar mavzu, 
b o ‘lim  va  o ‘quv  kurslarining  yakunida  o ‘tkaziladi.  Kirish  va  yakunlash 
darsning tarkibiy elementi  hisoblanadi. Takrorlash va  umumlashtirishning 
o ‘zi hikoya,  qisqacha xabarlar,  darslikni o ‘qib berish yoki o ‘qituvchining 
o ‘quvchilar  bilan  su hbat lash ish i  shaklida 
0
‘tkazilishi  mumkin.
Tekshirish  (n a z o ra t)  darslari  o ‘qituvchiga 
0
‘quvchilarning  m a ’lum  
sohadagi  bilim,  m alak a  va  k o ‘nikm alari  shakllanganlik  darajasi,  o ‘quv 
materialini  egallashdagi  kamchiliklarni  aniqlash, shuningdek,  navbatdagi 
to p s h iriq la rn in g   bajarish  y o 'lla rin i  belgilab  olishga  yordam   beradi. 
Tekshirish  darslari  o ‘q u v c h id a n   ushbu  mavzu  b o ‘yicha  uning  h a m m a  
bilim ,  k o ‘n ikm a  va  m alakalarini  q o ‘llashini  talab  etadi.  Tekshirish 
o g ‘zaki  h a m d a   y o zm a  shaklda  h a m   am alga  oshirilishi  m um kin.
Y u q o r i d a   i f o d a la n g a n   h a m m a   d a r s la r n i n g   m ajburiy  e le m e n ti  
tashkiliy va yakuniy bosqich  hisoblanadi.  Tashkiliy bosqich  maqsadlarni 
q o 'y is h   va  ularni  o ‘q u v c h ila r  t o m o n id a n   qabul  qilish  sharoitlarini 
t a ’m i n l a s h ,   ish  s h a r o i t i n i   y a r a t i s h ,   o ‘q u v   fa o liy a ti  m o t iv l a r i n i  
d o lz a r b la s h tir is h   va  m a te r ia ln i   id ro k   etish,  an g lash ,  eslab  qolish 
yuza sid a n   beriladigan  k o ‘rsatm alarni  shakllantirishni  k o ‘zda  tutadi. 
Darsga  y a k u n   yasash  b o sq ich id a  m aqsadlarga  erishish  qayd  etiladi, 
и1аща  erishishda  b arch a  yoki  yakka 
0
‘quvchilarning  alohida  ishtiroki 
belgilanadi,  ishlari  b a h o la n a d i  va  istiqbollari  belgilanadi.
T a ’lim n in g   ta shkiliy  shakii  sifa tid a   dars  din,amik  hodisadir,  -U 
p edagogik j a r a y o n n in g   yaxlitligini  t a ’m inlaydi  va  t a ’limiv-tarbivaviv- 
rivoilantirish  vazifalarini  ijobiy  y e c h im in i  topishga  im kon  beradi.

---

Dars  rivojlanishining asosiy tendensiyalari darsga b o ‘lgan  talablarda 
o ‘zin in g   aniq  ifodasini  topadi.
Z a m o n a v iy   darslar  quyidagi  talablarga ja v o b   b e ra   olishi  lozim:
— fanning i!g‘o ry u tuqlari,  pedagogik texnologiyalardan  foydalanish, 
d arsni  o ‘quv-tarbiyaviy jarayon  q o n u n iy a tla ri  asosida  tashkil  etish;
—  d a r s d a   b a r c h a   d i d a k t i k   t a m o y i l   va  q o i d a l a r n i n g   o p t i m a l  
nisbatlarini  t a ’minlash;
—  o ‘quvchilarning qiziqishlari,  layoqati  va talab larin i  hisobga  olish 
asosida  u lar to m o n id a n   bilim larning  puxta  o 'z la shtirilishi  uch u n   z a r u r  
sharoitlarni  yaratish;
—  o ‘q u vchilar anglab  yetadigan  fa nla raro  b o g ‘liqliklarni  o 'r n a tis h ;
—  ilgari o ‘rganilgan  bilim va  malakalari, shuningdek,  o ‘quvchilam ing 
rivojlanish  darajasiga  tayanish;
—  shaxsning  h a r   t o m o n l a m a   rivojlantirishni  m otivatsiyalash  va 
faollashtirish;
—  o ‘quv-tarbiyaviy  faoliyat  b a r c h a   b o sq ic h la rin in g   mantiqiyligi  va 
emotsionalligi;
—  pedagogik  vositalardan  sam arali  foydalanish;
—  za ru r bilim,  k o ‘nikm a va  m alaka la r,  fikrlash  va  faoliyat  ratsional 
usullarini  shakllantirish;
—  mavjud bilimlarni doim o boyitib borish  ehtiyojini  yuzaga  keltirish;
—  h ar  bir  darsni  puxta  loyihalashtirish,  rejalashtirish,  tashxis  va 
taxm in  qilish.
H a r bir dars quyidagi  uchta asosiy m aqsadga  erishishga  y o ‘naltiriladi: 
o ‘qitish. tarbiyalash.  rivoilantirish. A na sh rlam i hisobga olib darsga um um iy 
talablar didaktik, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi talablarda aniq ifodalanadi.
Didaktik  (voki t a ’lim)iv talablarga  h a r bir darsning t a ’lim vazifalarini 
aniq  belgilash,  darsni  axborotlar  bilan  boyitish,  ijtim oiy  va  shaxsiy 
ehtiyojlarni  hisobga olish  bilan  m a z m u n in i optim allashtirish,  idrok etish 
eng  yangi  texnologiyalarini  kiritish,  turli  xildagi  shakli,  m etodlari  va 
ko‘rinishlaridan  mos ravishda foydalanish,  dars tuzilishini shakllantirishga 
ijodiy  yondashish,  jam oaviy  faoliyat  usullari  bilan  birga  o ‘quvchilar 
mustaqil faoliyat lari ni turli shakllaridan  birga foydalanish,  operativ qayta 
aloqani t a ’minlash,  amaliy nazorat  va boshqaruvni am alga oshirish,  ilmiy 
m o ‘ljal  va  darsni  m ahorat  bilan  o ‘tkazishni  t a ’m in la sh   kabilar  kiradi.
.  Darsga nisbatan q o ‘yiladigan tarbivaviv ta la b la r o ‘quv m ateria l in»ng  . 
tarbiyaviy  im koniyatlarini  aniqlash,  darsdagi  faoliyat,  a n i q   erishilishi 
m um k in   boMgan tarbiyaviy m a q s a d la m i  shakllantirish  va q o ‘yish,  faqat

---

o ‘quv ishlari  maqsadlari va  m azm u n id an  tabiiy ravishda kelib chiqadigan 
t a r b i y a v iy   m a s a l a l a r n i   b e l g i l a s h ,   o ' q u v c h i l a r n i   u m u m i n s o n i y  
qadriyatlarda tarbiyalash,  hayotiy m u h im  sifatlar (tirishqoqlik,  tartiblilik, 
m a s’uliyatlilik,  intizomlilik,  mustaqillik,  ish  bajarishga  qobiliyatlilik, 
e ’tiborlilik,  halollik va boshqalar)ni  shakllantirish,  o'quvchilarga diqqat- 
e ’tiborli  m u n o s a b a td a   bo'lib,  pedagogik  od o b   talablariga  a m a l  qilish, 
o 'q u v c h ila r bilan  h a m korlik va  ularning  muvaffaqiyat  q o zonishlarida n 
m a n fa a td o r b o 'lis h d a n   iborat.
Barcha darslarda doim  am alg a  oshirilib boriladigan  rivoilantiruvchi 
talablarga 
0
‘quvchilarda o ‘q u v -o ‘rganish faoliyati ijobiy sifatlari,  qiziqish, 
ijodiy  tashabbuskorlik  va  faollik,  shakllantirish  h a m d a   rivojlantirish, 
o 'q u v c h ila rn in g   idrok etish  im koniyatlari darajasini  o 'rg a n is h ,  hisobga 
olish,  «rivojlanishning  yaqin  z o n a sin i  loyihalashtirish»,  « o'z ib  ketish» 
darajasidagi  o 'q u v   m a sh g 'u lo tlarin i tashkil  etish,  rivojlanishidagi  yangi 
o'zgarishlarni  rag'batlantirish,  o 'q uvchilarning intellektual,  emotsional, 
ijtim o iy   riv o j la n i s h la r id a g i   « sa k r a s h » la rn i  o l d i n d a n   k o ' r a   bilish, 
b o s h l a n a y o t g a n   o ' z g a r i s h l a r n i   h i s o b g a   o lis h   a s o s i d a   o 'q u v  
m ash g 'u lo tlarin i  operativ  qayta  qurish  kabilar  kiradi.
N o s tan d a rt  darslar.  XX asr 70-yillari  o'rtalarida,  milliy maktablarda 
o 'q u v c h i l a r n i n g   m a s h g 'u l o t l a r g a   q i z i q i s h la r i n i n g   p a s a y is h   xavfi 
aniqlandi.  M u a m m o n i  b a r ta ra f etish  m aqsadida  nostandart  darslarning 
tashkil  etilishiga  alo h id a  e ’tib o r   qaratildi.  N o stan d a rt  dars  a n ’anaviy 
tuzilishdagi  im provizatsion  o 'q u v   m ashg'ulotidir.
Pedagogik  ad a biyotlarni  tahlil  qilish  nostandart  darslarning o 'n lab  
turlari  m avjudligini  k o 'rsa td i.  U l a r   orasida  «berilish»  darsi.  amaliy 
o'yinlar.  m atbuot  konferensivalari.  iiodiv hisobotlar.  m usobaaalar.  KVN 
turidagi  o 'v in la r.  tanlov.  teatrlashtirilgan  darslar.  binar.  kom puterli 
d a r s la r .   f a n t a z i v a l a r .   « s u d l a r » .  h a q i q a t n i   izlash .  « p a r a d o k s la r» . 
auksionlar.  dialoglar  va  b o s h q a la r  ko'zga  tashlanadi.