Tizimning
to'rtinchi b o ‘g ‘ini o ‘quvchilarning bilim, ko'n ikm a va
malakalarini yaxlit boMim yoki kursning alo h ida mavzusi b o ‘yicha
davriy tekshirish hisoblanadi. M a zk u r tek sh irishning m aqsadi —
kursning turli qismlarida o ‘rganilgan o ‘quv niaterialining strukturaviy
e le m e n t l a r i o ‘rta sid a g i o ‘z a ro a lo q a l a r n i o ‘zla s h tiris h s if a tin i
tashxislash. Davriy tekshirishning asosiy vazifasi — tizimlasht irish va
umumlashtirish.
Tekshirishni tashkil etishda
beshinchi b o ‘g ‘in t a ’lim oluvchilarning,
t a ’lim jarayonining barcha bosqichlarida egallangan bilim, k o 'nik m a
va malakalarini yakuniy tekshirish va hisobga olishdir.
0
‘zlashtirishning
yakuniy hisobi har bir chorak va o ‘quv yili oxirida o ‘tkaziladi. U olingan
b a h o l a r n i q o ‘shib, o ‘r ta c h a a r i f m e ti k b a lln i m e x a n ik t a r z d a
chiqarishdangina iborat boMmasligi lozim. Bu, avvalo, mazkur bosqichda
belgilangan maqsadga muvofiq tarzda amaldagi t a ’lim olganlik darajasi
(sifati)ni tashxislashdir.
Tekshirishdan tashqari nazorat o ‘z ichiga baholashni (jarayon
sifatida) va bahoni (natija sifatida) h am oladi.
Baholash deb bilim,
k o 'n i k m a va m a la k a la rn i o ‘quv d a s t u r i d a k o ‘rsa tilg a n e t a l o n
(k o ‘rstakich, qolip, o ‘lchagich)lar bilan solishtirishni aytamiz.
Baho
deb baholashning ball shaklida ko‘rsatilgan son jihatdan oMchamiga
aytiladi.
0
‘zlashtirish tabellari, sinf, guruh jurnallari, reyting daftarchalari
va shu kabilarda baholar shartli belgilar, kod signallari, xotiralash
belgilari va hokazolar baho ko ‘rinishida qayd etiladi.
0
‘quvchining
o ‘zlashtirish darajasini baholash uchun nazorat yakunlari (natijalari)
asos boMadi. Bunda o ‘quvchilar ishining ham sifat, h am m iq d o r
ko'rsatkichlari hisobga olinadi. M iqdor ko ‘rsatkichlari ko ‘proq ballar
yoki foizlarda, sifat ko‘rsatkichlari esa a ’lo, yaxshi, qoniqarli va hokazo
baholovchi fikrlar yordamida qayd etiladi. H ar bir baholovchi fikrga
oldindan kelishilgan (belgilangan) ball, ko‘rsatkich (masalan, o ‘rin —
1, 2, 3, 4 va hokazo) tayinlanadi. Bunda baho oMchash va hisoblashlar
natijasida olinadigan son emas, balki baholovchi fikrga yuklangan m a ’no
ekanini unutmaslik muhim. Baholarni son sifatida qoMlashga berilib
ketishning oldini olish uchun bir qator m am lakatlarda baholar harfli
(A, V, S, D va hokazo) ifodaga ega.
Bahoni amalda
egallangan bilim, ko‘nikma
va malakalar bilan davlat
t a ’lim standartiga k o‘ra o ‘zlashtirilishi
belgilangan bilim, ko‘nikma va
m a la k a la r u m u m iy h ajm i o ‘rta sid a g i nisbat s ifa tid a t u s h u n i s h
( ta ’riflash)dan ta ’lim darajasining miqdoriy m azm uni kelib chiqadi.
0 ‘zlashtirish ( ta ’lim samaradorligi) ko‘rsatkichi B-AT*100% nisbat
asosida hisoblanadi. Bunda:
В — o ‘zlashtirish (ta’lim samaradorligi) bahosi;
A — amalda o'zlashtirilgan bilim va malakalarning hajmi;
T — o ‘zlashtirish uchun taklif etilgan bilim va malakalarning t o ‘liq
hajmi.
Ko‘rinib turibdiki, o ‘zlashtirish ko‘rsatkichi (baho) bu o ‘rinda 100%
— axborotni to ‘liq o ‘zlashtirish va
0
% — uning umuman mavjud emasligi
o ‘rtasida bo ‘ladi. M a’lumki, baholash funksiyasi ta’lim darajasini qayd
etish bilangina cheklanmaydi. Baho — pedagog ixtiyoridagi o ‘qishni, ijobiy
motivatsiyani rag‘batlantirishning va shaxsga ta’sir ko‘rsatishning yagona
vositasi. Aynan xolis (obyektiv) baholash ta ’sirida, o ‘quvchilarda adekvat
o ‘z -o ‘zini baholash, shaxsiy muvaffaqiyatlarga tanqidiy munosabat yuzaga
keladi. Shu bois bahoning ahamiyati, vazifalarining xilma-xilligi o'quvchilar
o ‘quv faoliyatining barcha jihatlarini aks ettiradigan va ularni aniqlashni
t a ’minlaydigan ko‘rsatkichlarni izlab topishni talab etadi.
0
‘qituvchi o ‘qitish bilan bir vaqtda
0
‘quvchilarning o ‘rganilayotgan
mavzuni qanday qilib idrok etishini, esda saqlashga harakat qilishini
va uni am alda q o ‘llash malakalarini egallashini hisobga olib borishi
kerak.
Hisobga olish — bu o ‘qitishning muayyan bir davrida o ‘quvchilar
va o ‘qituvchi faoliyatini umumlashtirib xulosalash.
Hisobga olish natijasida o ‘qituvchi ham,
0
‘quvchi ham o ‘zlarining
keyingi bajaradigan ishlarining shaklini va m azm unini belgilaydi.
0
‘z la s h tir is h n i h isob g a olish
0
‘q u v c h ila rn in g bilish fao liyatin i
rag‘batlantirib, m a ’lum bir harakatlarni bajarish uchun uning irodasini
tarbiyalaydi. Shuningdek, o ‘zlashtirishni hisobga olish o ‘qituvchining
faoliyatini ham tashkil etadi.
0
‘qitish metodlari
va shakllarining tobora
takom illashuvi natijasida baho o ‘qituvchining pedagogik mahorati
k o ‘rsatkichiga aylanm oqda va o ‘qituvchining o ‘z malakasini oshirib
borishida m uhim ahamiyatga ega b o ‘lmoqda.
T o ‘g ‘ri t a s h k il e tilg a n h iso b g a olish n a tija s id a o ‘q itu v c h i
0
‘q u v c h ila rn in g o ‘zlashtirishini aniq baholay oladi, ularnin g o ‘z
bilimlarini takomillashtirishga intilishini yuzaga keltiradi, aqliy va
ahloqiy rivojlanishiga t a ’sir etadi.
0
‘q u v c h i l a r n i n g o ‘z la s h tir is h n a tija la rin i h iso bg a o lish d a
quyidagilarga e ’tiborni qaratish lozim:
1
)
o ‘quv dasturi asosida mavzu va bo‘limni o ‘iganishda o ‘quvchilaming
bilim, ko‘nikma va malakalarini har tomonlama nazorat qilish;
2
) har bir yakunlangan mavzu bo'yicha o'quvchilarning faoliyati
t o ‘g‘risida to'liq xulosa chiqarish;
3) o ‘rtacha arifmetik m a ’lumotlarga tayanibgina o'quvchilarning
o'zlashtirish darajasini baholamaslik;
4) o'quvchilarning mavjud bilimlariga aniq, batafsil m a ’lumot
(tavsiO berish u c h u n ularning bir n ec h a o 'q u v yilidagi statistik
o'zlashtirish m a ’lumotlarga asoslanib tahlil etish.
Demak, o'zlashtirishni nazorat qilish va hisobga olish nazorat,
o'qitish, tarbiyalash va rivojlantirish vazifalarini bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
