Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov



Download 20,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet151/679
Sana31.12.2021
Hajmi20,47 Mb.
#271115
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   679
Bog'liq
umumiy pedagogika

al-Xorazmiy, 

tabib  Abu-1-Faraj 

ibn  Hindu  she’riyatda  yuksak  mahoratga  erishganlar.  Xorazm  tarixi, 

dinlari,  taqvimi,  bayramlari,  urf-odatlari,  yozuvi,  milliy  qadriyatlari 

haqidai maiumotlar ulaming faoliyati tufayli bizga yetib keldi.

Umuman,  Xorazm  «Ma’mun  Akademiyasi»  olimlariga  ilmda 

qafiylik  xos  edi.  Masalan,  Aristotel  y o i  qygan  ko6p  xatolar 

tekshirishlar  davomida  tuzatildi,  islom  diniy  qonunida  o6z  aksini 

topmagan  qutubdagi  davomiy  tun  va  kunlar  masalasi  osonlik  bilan 

falakiyot fani nuqtayi nazaridan tushuntirilib, yechildi.  Al-Beruniy qayd 

etishicha,  qadimda  Xorazm  astronomlari  yulduzlar joylashish  tartibini 

arablardan kra yaxshiroq bilishgan.

Xorazmdagi  «Ma’mun  Akademiyasi»  yetakchi  olimi  Abu  Nasr 

Mansur  ibn  Ali  ibn  Iroq  (taxminan  1035-yilda  vafot  etgan) 

matematika,  handasa,  trigonometriya  va  falakiyot  (astronomiya) 

sohasidagi  kashfiyotlari  bilan  umumjahon  sivilizatsiyasiga  katta  hissa 

qshgan buyuk allomalardan biridir.

195



Ibn  Iroqning  tarjimai  holiga  oid  maiumotlar  juda  kam.  «Sfera 

sirtida  sodir  bo‘ladigan  narsalar  haqida  astronomiya  ilmi  kalitlari 

kitobi»  («Kitob  maqalid  ilm  al-hay’a  may-axdisu  f i   basit  al-qura») 

nomli  asarida  ustozini  ta’riflab,  unga  yuksak  baho  beradi,  uning  fikri 

teran,  zehni  o6tkir,  dono  va sofdil,  ilmiy  munozaralarda  odil  ekanligini 

ko‘rsatadi.

Shuningdek,  Beruniy  esdaliklarida  ustozini  chuqur  hurmat  bilan 

xotirlab,  uning  o‘zini  olimlaming  ishlariga  baho  berishda  haqqoniy 

hakam  boiganligini,  shuningdek,  nihoyatda  kamtarligini  alohida 

ta’kidlab  o6tadi.  Bu  esa  bizga  olimning  ma’naviy  va  ilmiy  qiyofasini 

tiklashimizga  imkon  beradi,  albatta.  Saqlanib  qolgan  maiumotlarga va 

olimning  shogirdi  Beruniy  xotiralariga  qaraganda  ibn  Iroq  995-yilga 

qadar Xorazmshohlar poytaxti  boimish Kot shahrida yashadi va o‘ziga 

katta shuhrat keltirgan ilmiy asarlarini yaratdi.

Beruniy  Gurgonda boigan  davrda (998-1004)  ibn  Iroq u  bilan xat 

yozishib,  unga  yoi-yo‘riqlar  krsatib  turgan.  Beruniyshunos  olim 

P.G.Bulgakov: «Musofirlikda yashayotgan, u yerda keng mustaqil ijodiy 

ish  boshlagan  o‘z  shogirdini  foydalanishi  mumkin  boigan  astronomik 

adabiyot  (zij)lardagi  xatolardan  ehtiyotlik  bilan  ogohlantirar  va  qator 

krsatmalar berar,  o‘z shogirdining  ayrim savollariga javob  berar edi», 

deb  yozadi.  Ba’zi  manbalaming  xabar  berishicha,  1017-yili  Mahmud 

G6aznaviy  Xorazmni  ham  bosib  olib,  G6aznaga  Xorazm  va  boshqa 

mamlakatlaming mashhur shoim olimlarini olib ketadi.  Ular orasida ibn 

Iroq bilan Bemniy ham bor edi.

Ibn  Iroq  yigirmadan  ziyod  ilmiy  asar  qoldirgan.  Yuqorida 

ta’kidlaganimizdek,  shundan  12  tasini  olim  ocz  shogirdi  Bemniy-ga 

bagishlagan.  Olim  riyoziyot,  falakiyot  va  trigonometriyaga  doir  ilmiy 

asarlari  va  kashflyotlari  bilan  Xorazmdagina  emas,  balki  ko6pgina 

xorijiy  mamlakatlarda  ham  mashhur  bo6lgan.  Shuni  aytish  kifoyaki, 

faqat  tekis  uchburchaklargina  emas,  balki  shu  bilan  birga  sferik 

uchburchaklar  uchun  ham  sinuslar teoremasining  dastlabki  isbotlaridan 

biri  shu  olim  qalamiga  mansubdir.  Abu  Nasr  ibn  Iroqning  bu  ilmiy 

ishlari  va  kashfiyotlari  o6rta  asrlarda  keng  tarqalganligi  Beruniy  va 

Nasriddin Tusiylaming asarlarida ham eslatiladi va yuksak baholanadi.

Olimning  eng  muhim  asarlaridan  biri  «Podsho  al-magesti»  (Al- 

majlisti  ash-shahiy)  nomli  kitobi  bo6lib  (afsuski,  u  bizgacha  yetib 

kelmagan),  uning  mazmuni  haqida  Bemniy  va  Nasriddin  Tusiylar 

keltirgan parchalar orqaligina muayyan ma’lumotga egamiz, xolos.

196



Shuni  alohida  eslatib  o‘tish  kerakki,  ibn  Iroq  jahonga  mashhur 

matematiklaming mumtoz asarlarini arab tiliga tarjima qilish va sharhlar 

,yozish  bilan 0 ‘rta 

Sharq 



Download 20,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   679




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish