arablardan kra yaxshiroq bilishgan.
Ibn Iroqning tarjimai holiga oid maiumotlar juda kam.
«Sfera
sirtida sodir bo‘ladigan narsalar haqida astronomiya ilmi kalitlari
kitobi» («Kitob maqalid ilm al-hay’a may-axdisu f i basit al-qura»)
nomli asarida ustozini ta’riflab, unga yuksak baho beradi, uning fikri
teran, zehni o6tkir, dono va sofdil, ilmiy munozaralarda odil ekanligini
ko‘rsatadi.
Shuningdek, Beruniy esdaliklarida ustozini chuqur hurmat bilan
xotirlab, uning o‘zini olimlaming ishlariga baho berishda haqqoniy
hakam boiganligini, shuningdek, nihoyatda kamtarligini alohida
ta’kidlab o6tadi. Bu esa bizga olimning ma’naviy va ilmiy qiyofasini
tiklashimizga imkon beradi, albatta. Saqlanib qolgan maiumotlarga va
olimning shogirdi Beruniy xotiralariga qaraganda ibn Iroq 995-yilga
qadar Xorazmshohlar poytaxti boimish Kot shahrida yashadi va o‘ziga
katta shuhrat keltirgan ilmiy asarlarini yaratdi.
Beruniy Gurgonda boigan davrda (998-1004) ibn Iroq u bilan xat
yozishib, unga yoi-yo‘riqlar krsatib turgan. Beruniyshunos olim
P.G.Bulgakov: «Musofirlikda yashayotgan, u yerda keng mustaqil ijodiy
ish boshlagan o‘z shogirdini foydalanishi mumkin boigan astronomik
adabiyot (zij)lardagi xatolardan ehtiyotlik bilan ogohlantirar va qator
krsatmalar berar, o‘z shogirdining ayrim savollariga javob berar edi»,
deb yozadi. Ba’zi manbalaming xabar berishicha, 1017-yili Mahmud
G6aznaviy Xorazmni ham bosib olib, G6aznaga Xorazm va boshqa
mamlakatlaming mashhur shoim olimlarini olib ketadi. Ular orasida ibn
Iroq bilan Bemniy ham bor edi.
Ibn Iroq yigirmadan ziyod ilmiy asar qoldirgan. Yuqorida
ta’kidlaganimizdek, shundan 12 tasini olim ocz shogirdi Bemniy-ga
bagishlagan. Olim riyoziyot, falakiyot va trigonometriyaga doir ilmiy
asarlari va kashflyotlari bilan Xorazmdagina emas, balki ko6pgina
xorijiy mamlakatlarda ham mashhur bo6lgan. Shuni aytish kifoyaki,
faqat tekis uchburchaklargina emas, balki shu bilan birga sferik
uchburchaklar uchun ham sinuslar teoremasining dastlabki isbotlaridan
biri shu olim qalamiga mansubdir. Abu Nasr ibn Iroqning bu ilmiy
ishlari va kashfiyotlari o6rta asrlarda keng tarqalganligi Beruniy va
Nasriddin Tusiylaming asarlarida ham eslatiladi va yuksak baholanadi.
Olimning eng muhim asarlaridan biri «Podsho al-magesti» (Al-
majlisti ash-shahiy) nomli kitobi bo6lib (afsuski, u bizgacha yetib
kelmagan), uning mazmuni haqida Bemniy va Nasriddin Tusiylar
keltirgan parchalar orqaligina muayyan ma’lumotga egamiz, xolos.
196
Shuni alohida eslatib o‘tish kerakki, ibn Iroq jahonga mashhur
matematiklaming mumtoz asarlarini arab tiliga tarjima qilish va sharhlar
,yozish bilan 0 ‘rta
Sharq
Do'stlaringiz bilan baham: