Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

Derevativ (hosilaviy) vositalar 

---

136 
 
 Bank  tomonidan  forvard  kelishuvlari,  svoplar,  opsionlar  va  shunga  o‘xshash 
hosilaviy  shartnomalar  amalga  oshirilganda,  u  bitimlar  to‘liq  nominal  qiymatida  kredit 
tavakkalchiligiga  uchramaydi.  Agar  shartnoma  majburiyatlari  kontragentlar  tomonidan 
bajarilmagan bo‘lsa, bank uchun naqd pul mablag‘lari oqimini almashtirishning potensial 
qiymati tavakkalchilik hisoblanadi.  
Ichki  bozorlar  Bazel  kelishuvi  talablariga  muvofiq  bozor  asosida  bitimlar  qiymatini 
belgilash uchun etarli darajada rivojlanmasa va banklar bunday operatsiyalarni o‘tkazishga 
tayyorligini  ko‘rsata  olmasa,  banklar  ichki  va  tashqi  bozorlarda  aksiyadorlik  kapitali, 
oltindan tashqari boshqa qimmatbaho metallar va boshqa tovarlarga asoslangan forvard va 
svop kelishuvlari, opsionlar va boshqa shunga o‘xshash hosilaviy bitimlar tuzishga haqli 
emas.  Hosilaviy  vositalarni  o‘z  ichiga  oluvchi  operatsiyalarni  amalga  oshirish  uchun 
ruxsatnoma Markaziy bank tomonidan beriladi.  
 Hozirgi  kunda  foiz  stavkasi  va  valyuta  bilan  bog‘liq  barcha  shartnomalar  uchun 
banklar  “dastlabki  tavakkalchilikka  moyillik  usuli”  (DTMU)ni  qo‘llashlari  mumkin.  Bu 
usulga muvofiq qo‘shimcha ravishda kapital bilan ta’minlash miqdori shartnoma turi, uni 
to‘lash sanasi va nominal qiymatidan kelib chiqqan holda qayta hisoblash omili yordamida 
aniqlanadi.  
Bu usul asosiy omili to‘lash muddati, foiz stavkalari hamda narxlar tavsifi va ularning 
o‘zgaruvchanligi  bo‘lgan  bitim  narxlarini  tashkil  etishda  bozor  qonuniyatlari  asosida 
yondoshishni  tan  olmaydi.  Bozor  asosida  yondoshish  shartnomani  aniqroq  baholash 
imkonini  beradi.  Biroq,  DTMU  usuli  barcha  banklar  tomonidan  bozor  usulidan 
foydalanish uchun sharoitlar yaratilguncha qo‘llanishi shart.  
Hosilaviy  vositaning  balans  ekvivalenti  hisoblash  omilini  har  bir  vositaning  asosiy 
nominal qiymatiga ko‘paytirish orqali quyidagi jadvalga asosan aniqlanadi.