Тошкент 2007 Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан ўқув қўлланма сифатида тавсия этилган

Илья Ефимович Репин (1844 - 1930 )


И. Репин 1844 йилда Украинанинг Чугуев шаҳрида сургун қилинган ҳарбий оиласида туғилган. Ёшлигидан санъатга қизикқан. 1864 йилда Петербургга бориб Бадиий Академияга ўкишга кирган. Репин, улуғ рус педагог-рассоми П.П.Чистяков қўлида таълим олган. Рассомнинг ёрқин истеъдоди ўқиб юрган пайтларида ишлаган биринчи суратларидаёқ кўринган. 1870-1873 йиллар мобайнида ишлаган «Бурлаклар Волгада» суратида рассом ёзнинг жазирама кунида қизиб кетган қумни босиб, сув ёқалаб баржани тортиб келаётган одамларни тасвирлаган. Уларнинг юзлари, қўллари қуёшда қорайиб кетган. Булар орасида фақат ёш йигитгина ҳали унча қораймаган, унинг елкаларини қийиб юбораётган қайишни олиб ташламоқчи бўлишидан бундай оғир меҳнатга ҳали кўникмаганлиги сезилиб турибди. Бир қарашда бурлаклар тўдаси яхлит кўринсада, суратдаги ҳар бир шахс ўз характеристикасига эга. Суратнинг композицияси жуда қулай тузилган бўлиб, ундаги ҳаракат яққол ифодаланган. Иссиқ сарғиш-жигар ранг гаммадаги бўёқлар суратнинг таъсирчанлигини оширган.

Халқчиллик, инсонпарварлик Репин ижодининг асосий мавзуидир. Унинг «Курск губерниясида хоч юриш» сурати ҳаётийлиги ва табиийлиги билан характерланади. Унинг «Тавбадан бош тортиш», «Кутмаган эдилар» каби асарларида сиёсий мавзу ўз аксини топган, «Кутмаган эдилар» суратида сургундан қайтиб ўз уйига келган киши тасвирланган. Асарнинг композицион марказини ҳаяжон, саросима билан ўғлини кутиб олаётган она образи ташкил этади. Сургундан кайтган кишининг кўзларида ҳаяжонланиш, чарчаш аломатлари сезилиб турибди. Кресло ёнидаги турган онанинг бутун вужудини ҳаяжон қамраб олган. Рояль ёнида ўтирган аёлнинг юзида ҳайрат ва севинч. У қаршисида турган одамнинг келганига ишонмаётгандай. Стол ёнида ўтирган болаларнинг чеҳрасидан ҳам ҳар хил туйғулар ўқиш мумкин. Ўғил бола отасининг келганидан жуда хурсанд, 4—5 ёшлардаги қизча эса у одамни яхши танимайди, шунинг учун у ҳадиксираб ўтирибди.

И.Репин. «Иван Грозний ва унинг ўғли».

Репин тарихий воқеаларни акс эттиришда чуқур психологизмга асосланган. Унинг «Запорожьеликлар», «Иван Грозний ва унинг ўғли» каби полотнолари тарихий жанрда ишланган асарларининг ёрқин намунасидир. «Запорожьеликлар»да озодликни ҳамма нарсадан афзал кўрувчи жасур киши гавдаланади. Уларнинг таслим бўлишни таклиф қилган турк султонига рад жавоби ёзаётган пайтлари тасвирланган. Марказдаги ёш котибнинг жилмайишидан, бошқа казакларнинг қаттиқ кулишидан, улар султонини калака қилаётганлари сезилиб турибди. Суратда ишлатилган ёрқин ранглар кишининг кайфиятига мос тушган.