5. Avra material tanlash
Plashlik gazlamalar assortimenti ancha keng. Bular suv
yuqtirmaydigan kimyoviy modda shimdirilgan, rezinalangan, plyonka
qoplamali, "lake" pardozi berilgan va ayni vaqtda suv yuqtirmaydigan
modda shimdirilgan gazlamalardir.
Suv o’tkazmaydigan kurtkalar, paltolar, kalta paltolar, plashlar,
bosh kiyimlari ham sun’iy va tabiiy charm, zamsha, plyonka va qavat
materiallardan tikilishi mumkin.
Suv yuqtirmaydigan kimyoviy modda shimdirilgan gazlamalar
– zich ip gazlamalar hamda polinoz
(33%) yoki poliefir (65-67%)
tolalar qo’shilgan ip gazlamalar. Polotno, sarja yoki har xil mayday
gulli o’rilishlarda to’qilib, paraffin-stearin emulsiyasi va sirka kislotali
alyuminiy bilan ishlov berilgan. Bunday materiallar dag’al bo’ladi,
cho’zilmaydi, qiyshaymaydi, titilmaydi, tikayotganda titilishi mumkin.
Suv yuqtirmaslik xossasi birinchi yuvilgunga qadar saqlanadi.
Yuvilgandan keyin 2
% kirishadi. Namlik-issiqlik ishlovi berish qiyin.
Rezinalangan gazlamalar – bir qatlamli va ikki qatlamli
xillarga bo’linadi. Bir qatlamli rezinalangan gazlamalar teskarisiga
yupqa rezina qatlami qoplangan, zich ip, shoyi yoki yarim jun
gazlamalardan iborat. Bir qatlamli gazlamalar ishlab chiqarish uchun
plashlik paxta tolali triko, polotnolar,repslar, koverkotlar; shoyi
gazlamalar – krepdeshin, krep-maroken, plashlik diagonal; zich
to’qilgan kapron gazlamalar, lavsanli yarim jun triko ishlatiladi.
Ikki qatlamli rezinalangan gazlamalarrezina yelimi bilan
yopishtirilgan ikki gazlama qatlamidan iborat. Avrasi uchun odatda
yarim jun kashemir, astari uchun paxta tolali shotlandka yoki katak-
katak chit ishlatiladi.
Rezinalangan gazlamalarning gigeyenik ko’rsatkichlari past
bo’ladi, tikayotganda sitiladi, ularga namlik-issiqlik ishlovi berib
bo’lmaydi. Yuvilganda 2
% kirishadi.
Suv o’tkazmaydigan plyonka qoplangan gazlamalar - polotno,
diagonal yoki krep o’rilishdagi sidirg’a bo’yalgan yoki bosma gulli,
zich, teskarisiga poliakril, poliefir yoki silicon qoplangan gazlamalar.
Plonka qoplamasi sifatli bo’lsa, gazlama suv va havoni o’tkazmaydi,
shuning uchun plash yelkasiga koketka tagiga to’r qo’yiladi.
Gazlamalar bichayotganda sirpanib ketaveradi, tikkanda sitiladi va
burmalanadi; ularga namlik-issiqlik ishlovi berish tavsiya qilinmaydi.
Yuvilganda 1,5
% kirishadi.
19
Kapron va aralash gazlamalar o’ngiga plyonka qoplanadi.
Asosiga aralash iplardan to’qilgan gazlama ishlatilib, o’ngiga yupqa
plyonka qoplangan plashlik materiallar tarkibida o’simlik tolalari va
sintetik tolalar bo’ladi.
Pelaks- lateks qoplamali kiyimlik materialning bir xili. Zich
kapron gazlamalr, paxta tolali diagonallar, chiyduxoba, krep-maroken
va boshqa gazlamalar teskarisiga ko’pirtirilgan qalin, zalvor lateks
qatlami qoplash yo’li bilan hosil qilinadi. Qayishqoq, pishiq, elastic,
suv o’tkazmaydigan bo’ladi. Tolalarning tarkibiga va asosiy
gazlamaning zichligiga qarab pelaksning havo o’tkazuvchanlik va
sovuqqa chidamlilik ko’rsatkichlari har xil bo’ladi. Bahorgi-kuzgi
kiyimlar – paltolar, kalta paltlar, kurtkalar, bosh kiyimlari tikish uchun
ishlatiladi.
Plashlik gazlamalardan tayyorlanadigan buyumlar modellarini
yaratish va konstruksiyasini ishlab chiqishda gazlamalarning
sitiluvchanligini va tikayotganda burmalanishini, ularga namlik-issiqlik
ishlovi berib bo’lmasligini hisobga olish lozim. Juda kam choklar
bilan tikiladigan modellar yaratish tavsiya qilinadi. Kiyimlarning
shakli vitachkalar, relyeflar hosil qilish yo’li bilan yaratiladi.
Vistram – poliuretan qoplamali chet el sun’iy charmi.
Gazlamalarning tuk chiqarilgan sirtiga bevosita uch qatlam poliuretan
qoplab olinadi. Pastki ikki qatlamida bo’yovchi modda bo’lmaydi,
uchinchi qatlamida pigment pastasi bo’ladi.
Lateks qoplamali g’ovak sun’iy charm trikotaj asosli qilib
ko’chirma metodda ishlab chiqariladi. Taglikka avval qalinligi 0,3 mm
likauchuk smola qatlami
(o’ng qoplama), keyin qalinligi 0,4 mm li
rezina aralashmasi eritmasi qatlami, so’ngra qalinligi 0,4 mm li lateks
aralashmasi qatlami qoplanadi. Bunda navbatdagi qatlam oldingi
qatlam qurigandan keyin qoplanadi. So’ngra ular ustiga asos qo’yiladi
va termokamerada termik ishlov beriladi. Bu charm kiyimlar,
galanteriya buyumlari va bosh kiyimlari tikish uchun ishlatiladi. U
ko’rkam, yengil, mayin, deformatsiyalarga, sovuqqachidamli, bir oz
bug’ o’tkazuvchan bo’ladi; eni 75-85 sm, 1m
2
charmning massasi 420-
470 gr, qalinligi 1.2-1.5 mm. Trikotajga ko’pirtirilgan lateks surkab
olingan yupqa, mayin chet el sun’iy charmlari sidirilishiga, ayniqsa
ko’ndalang yo’nalishda sidirilishga uncha chidamaydi, ya’ni qirqilgan
joyidan salga uzilib ketadi. Shuning uchun bunday charmdan
tikiladigan kiyimlarda qirqma petlya va cho’ntaklar qilmagan ma’qul.
Kauchukli kiyimlik g’ovak sun’iy charm gazlamaga sintetik
kauchuk asosidagi rezina aralashmalar qoplash va keyin vulkanizatsiya
qilish yo’li bilan ishlab chiqariladi. Pardozlash protsessida rezina
20
aralashmalar tarkibidagi tuzlar yuvilib ketishi natijasida qoplama
g’ovak strukturali bo’lib qoladi. Bu charm mayin, cho’ziluvchan,
qayishqoq va gigiyenik xossalari ancha yuqori bo’ladi.
Vorsit – vel’vetondan iborat sun’iy charm bo’lib, tukli
tomoniga birin-ketin bir necha qatlam kauchukning benzinli eritmasi
qoplangan.
Amidli g’ovak sun’iy charm viskoza gazlamaning tekis yoki
tukli yuzasiga ikki qatlam poliamid eritmasi qoplash yo’li bilan
olinadi. Pardozlash protsessida erituvchilar yuvib tashlangandan so’ng
qurigan sun’iy charmning o’ngiga poliamidning spirtli eritmasi
qoplanadi. Bu sun’iy charm xuddi tabiiy charmga o’xshaydi, mayin,
qayishqoq, gigiyenik xossalari ancha yuqori bo’ladi.
Suv yuqtirmaydigan palto, kurtka, plashlar tikiladigan sun’iy
elektrostatik zamsha asosga ya’ni gazlama, trikotaj yoki noto’qima
polotnoga yuqori kuchlanishli elektr maydonoda tuk yopishtirish yo’li
bilan olinadi. Ko’pirgan lateks qatlami hosil qilish maqsadida ishlov
berilgan asosga yelim pastasi qplanadi. Elektr zaryadlangan kalta
tuklar yuqori kuchlanishli elektr maydonoda erkin tushib yelim
pastasiga vertical vaziyatda joylashadi. Termik ishlov berilgandan
so’ng tuklar asosga mahkam o’rnashib qoladi.
Zamsha mayin, elastic, qayishqoq, suv o’tkazmaydigan bo’ladi,
lekin tuklari ishqalanishga uncha chidamaydi.
Sun’iy charm va sun’iy zamsha juda o’yiluvchan bo’lgani
uchun yelkalaridagi choklardan suv sizishi mumkin. Shuning uchun
tashlama koketkali va pogonli modellar yaratgan ma’qul.
Sun’iy charmdan tikiladigan kiyimlarning issiqlikni saqlash
xossalarini yaxshilash uchun astarlik sifatida tuk chiqarilgan, issiq
tutadigan zich gazlamalar yoki sun’iy mo’ynadan foydalanish tavsiya
qilinadi.
21
5.1 Ekspert usulida avra materialiga qo’yiladigan
talablarning eng ahamiyatlisini aniqlash
Tikuvchilik materiallarining sifat ko’rsatkichlarini ekspert
baholash uchun sotsiologik tadqiqotlardan keyin iste’molchilar yoki
mutaxassis-ekspertlarning m so’rov ma’lumotlaridan foydalaniladi,
ya’ni qo’shimcha n tanlangan x
1,
x
2,….,
x
n
material xossalariga ularning
ahamiyatliligi uchun pog’onali baho beriladi hamda muhimroq bo’lgan
R
=1 pog’onali sifat ko’rsatkichlari bilan, kamroq ahamiyatga ega
bo’lganlari R
=n pog’onali sifat ko’rsatkichlari bilan belgilanadi.
Olingan natijalar 1-jadvalga to’ldiriladi va ekspertlarning o’zaro
kelishuvidagi baholash xususiyati bo’icha konkordatsiya koeffitsienti
hisoblanadi.
Ba’zi bir eksperrtlarning ayrim xossalarini bir xil baholanish
ahamiyatini bergan bo’lishi mumkin, ammo har bir ekspert uchun
barcha ko;rsatkichlarning pog’onalari yig’indisi doimiy qoladi
:
å
=
n
i
ji
R
1
=
(1+2+3+…+n ) =0,5n(n+1)
( )
1
å
=
n
i
ji
R
1
=0,5n
(n+1)=0,5*10*(10+1) =55
Materialning har bir xossasi uchun ko’ndalangi bo’yicha
pog’onalar yig’indisi
å
=
=
m
i
ij
i
R
s
1
m va n ga bog’liq bo’lib, faqat bitta
jadval yoki m va n doimiy bo’lganda materialning alohida
xossalarining ahamiyatsizligi haqida muhokama qilish uchun
qo’llanilishi mumkin. Materialning alohida xossalarining
ahamiyatliligidagi
i
g
va
0
i
g ahamiyatli koeffitsientlarini baholash
qulaydir.
Boshlanishida har bir n tanlangan xossalaridan hamda
0
=
i
g
,
mn
s
s
i
=
=
max
kam bo’lmagan xossalari uchun barcha ekspertlarning
pog’onali baholashi to’liq mos kelishida ahamiyatli koeffitsientlar
( )
1
formula bo’yicha aniqlanadi
:
(
)
å
å
=
=
-
-
=
-
-
=
n
i
ij
i
n
i
i
i
i
R
m
mn
s
mn
s
s
s
s
1
2
1
max
max
g
( )
2
22
Formulani tengligini e’tiborga olsak , unda
( )
2
formula quyidagi
ko’rinishga keladi
(
)
1
5
,
0
-
-
=
n
mn
S
mn
i
i
g
( )
3
Ko’proq ahamiyatli
n
2
max
=
g
,
1
=
å
i
g
xossalariga egaligidagi
( )
3
formula bo’yicha barcha ekspertlarning baholashi to’g’ri keladi.
(
)
1
5
,
0
1
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
=
(
)
15
,
0
450
69
1
10
*
100
*
5
,
0
31
100
=
=
-
-
(
)
1
5
,
0
2
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
17
,
0
450
75
1
10
*
100
*
5
,
0
25
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
3
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
10
,
0
450
50
1
10
*
100
*
5
,
0
50
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
4
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
14
,
0
450
63
1
10
*
100
*
5
,
0
37
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
5
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
03
,
0
450
15
1
10
*
100
*
5
,
0
85
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
6
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
20
,
0
450
88
1
10
*
100
*
5
,
0
12
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
7
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
05
,
0
450
24
1
10
*
100
*
5
,
0
76
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
8
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
04
,
0
450
18
1
10
*
100
*
5
,
0
82
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
9
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
03
,
0
450
16
1
10
*
100
*
5
,
0
84
100
=
=
-
-
=
(
)
1
5
,
0
10
-
-
=
n
mn
S
mn
i
g
(
)
07
,
0
450
32
1
10
*
100
*
5
,
0
68
100
=
=
-
-
=
23
Barcha sifat ko’rsatkichlari bir xil ahamiyatliligida
n
i
1
=
g
=0,10
ga teng bo’ladi.
Barcha sifat ko’rsatkichlari n
o
dan ko’proq ahamiyatlisi uchun
i
g
>
n
1
=0,10 ajratiladi va ular uchun ahamiyatli koeffitsient quyidagi
formula bo’yicha aniqlanadi
:
å
-
-
=
o
n
io
o
io
io
S
mnn
S
mn
1
g
( )
4
Bu yerda
:
o
n - ko’proq tashlangan ahamiyatli xossalarning soni;
io
S
- har bir tashlangan xossalari uchun pog’onalar yig’indisi.
å
-
-
=
o
n
io
o
io
o
S
mnn
S
mn
1
1
g
23
,
0
295
69
105
4
*
10
*
10
31
10
*
10
=
=
-
-
=
å
-
-
=
o
n
io
o
io
o
S
mnn
S
mn
1
2
g
25
,
0
295
75
105
4
*
10
*
10
25
10
*
10
=
=
-
-
=
å
-
-
=
o
n
io
o
io
o
S
mnn
S
mn
1
4
g
21
,
0
295
63
105
4
*
10
*
10
37
10
*
10
=
=
-
-
=
å
-
-
=
o
n
io
o
io
o
S
mnn
S
mn
1
6
g
30
,
0
295
88
105
4
*
10
*
10
12
10
*
10
=
=
-
-
=
8-jadvalda ahamiyatli tashlangan
1
x
,
2
x
,
4
x
,
6
x
(
)
4
=
o
n
xossalar berilgan.
Tashlangan ko’rsatkichlarning nisbiy ahamiyatliligi quyidagi
formula bo’yicha aniqlanadi
:
min
g
g
d
io
io
=
( )
5
Bu yerda
:
min
g
- tashlangan xossalarning ahamiyatli
koeffitsientlaridan eng kichigi.
min
1
1
g
g
d
o
o
=
1
,
1
21
,
0
23
,
0
=
=
min
2
2
g
g
d
o
o
=
2
,
1
21
,
0
25
,
0
=
=
24
min
4
4
g
g
d
o
o
=
1
21
,
0
21
,
0
=
=
min
6
6
g
g
d
o
o
=
4
,
1
21
,
0
25
,
0
=
=
Tashlangan ahamiyatli sifat ko’rsatkichlarini quyidagi formula
yordamida ham aniqlasa bo’ladi
:
å
=
o
n
io
io
io
S
S
1
100
100
g
( )
6
Bu yerda
:
io
S - har bir tashlangan ko’rsatkichlar uchun pog’onalar
yig’indisi.
Ekspertlarning baholashdagi o’zaro kelishuvchanligini aniqlashda
ekspertlarning boshlang’ich pog’onali baholash natijalaridan
foydalaniladi. Alohida ekspertlar turli sifat ko’rsatkichlarini bir xilda
baholasa, unda jadvalda
j
T
qiymati qo’shiladi va quyidagi formula
yordamida hisoblanadi
:
(
)
å
-
=
u
j
j
j
t
t
T
1
3
12
1
( )
7
Bu yerda
: u – j ta ekspertning bir xil baholashdagi pog’onalar
soni;
j
t
- j ta ekspertning bir xil pog’onadagi baholashlari soni.
Boshlanishida barcha ko’rsarkichlar uchun pog’ona yig’indisining
o’rtachasi topiladi
:
(
)
1
5
,
0
1
1
±
=
=
å
n
m
S
n
S
n
i
( )
8
So’ngra,
(
)
S
S
i
r
-
,
(
)
S
S
i
r
-
2
qiymatlar aniqlanib, 1-jadvalning oxirgi
ikki qatoriga yoziladi.
(
)
=
-
å
2
1
n
i
S
S
6754
O’zaro kelishuvchanlik koeffitsienti quyidagi formula yordamida
aniqlanadi
:
(
)
(
)
å
å
=
-
-
-
=
m
j
j
n
i
T
m
n
n
m
S
S
W
1
2
2
1
2
2
1
( )
9
(
)
(
)
å
å
=
-
-
-
=
m
j
j
n
i
T
m
n
n
m
S
S
W
1
3
2
1
2
12
1
(
)
82
,
0
0
10
10
*
10
*
12
1
6754
3
2
=
-
-
=
25
Uning ahamiyatliligini baholash uchun
2
c
mezon hisoblanadi
:
2
c
(
)
1
-
=
n
Wm
( )
10
2
c
=0,82*10*
(10-1)=73,8
2
c
=73,8
> 21,7 dan o’nta ekspertning pog’onali baholashdagi
ahamiyatli kelishuvchanligiga ega bo’lamiz.
1-jadval
№
Gazlamani xossalari 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
G’ijimlanmaslik
3
4
2
3
4
4
4
2
3
2
2
Rang mustahkamlik
2
2
5
2
2
2
1
3
1
5
3 Mustahkamlik
5
5
4
5
6
6
5
5
5
4
4
Kirishish
4
6
3
4
3
3
3
4
4
3
5 Burmaboplik
8 10 10 9 9 8 7 6 8 10
6
Suv o’tkazmaslik
1
1
1
1
1
1
2
1
2
1
7 Ishqalanishga
chidamlilik
6 8 7 10 10 5 8 9 6 7
8 Cho’ziluvchanlik
9 9 9 6 5 9 9 7 10 9
9 Bikrlik
10 7 8 8 7 7 10 10 9 8
1
0
Issiqlik
saqlovchanlik
7 3 6 7 8 10 6 8 7 6
26
2-jadval
m
n
X
1
X
2
X
3
X
4
X
5
X
6
X
7
X
8
X
9
X
10
å
R
1
3
2
5
4
8
1
6
9
10
7
55
2
4
2
5
6
10
1
8
9
7
3
55
3
2
5
4
3
10
1
7
9
8
6
55
4
3
2
5
4
9
1
10
6
8
7
55
5
4
2
6
3
9
1
10
5
7
8
55
6
4
2
6
3
8
1
5
9
7
10 55
7
4
1
5
3
7
2
8
9
10
6
55
8
2
3
5
4
6
1
9
7
10
8
55
9
3
1
5
4
8
2
6
10
9
7
55
10
2
5
4
3
10
1
7
9
8
6
55
i
S
31
25 50
37 85
12 76 82 84 68
i
S
mn
-
69
75 50
63 15
88 24 18 16 32
i
g
0.15 0.17 0.1 0.14 0.0
3
0.2 0.05 0.04 0.03 0.07
io
g
0.23 0.25 -
0.21 -
0.3
-
-
-
-
io
d
1.1
1.2
-
1
-
1.4
-
-
-
-
S
S
i
-
-24
-30 -5
-18 30
-43 21 27 29 13
(
)
2
S
S
i
-
576
900 25
324 90
0
184
9
441 729 841 169 675
4
27
Do'stlaringiz bilan baham: |