Sportda matematika

Lizosomalar 
 
- jigar xujayralarning bioximik usullar bilan tekshirilayotgan birinchi martaba 1955 
yilda De-Dyuv tomonidan kashf etilgan. Elektronogrammalardan lizosomalar katta elektron 
zichlikka ega bo’lgan yumaloq zarrachalar xolida ko’rinadi. Xar bitta lizosoma pishiq membrana 
bilan o’ralgan bo’lib, tarkibida esa 12 xil gidrolitik fermentlar aniqlang. Lizosoma membranasi 
tipik uch qavatli tuzilishga ega. Lizosoma tarkibidagi fermentlar oqsil uglevod moddalarni va 
nuklein kislotalarni parchalash yoki (lizis) kobiliyatiga ega. Shuning uchun lizosomalarni xujayrani 
“ovqat-xazm qilish sistemasi” degan nom berilgan.
Kiritmalar
 
- Xujayrada modda almashinish jarayonlari natijasida turli moddalar xosil bo’ladi. Bu 
moddalar kiritmalar deb ataladi. Organoidlardan farqli kiritmalar xujayra sitoplazmasida doimiy 
bo’lmasdan, ba’zan ko’payib yoki kamayib, yoki butunlay xujayradan yuqolib ketishi mumkin. 
Turli xil kiritmalar fark qilinadi:
 1. trofik

kiritmalar
bo’lib, ular oqsil moddalardan, yog’, glikogen 
va vitaminlardan iborat. 
2. Ekskretor
kiritmalar
- bular katabolizm natijasida vujudga kelgan va 
xujayradan chiqib ketadigan moddalar xisoblanadi. 
3. Pigmentli kiritmalar
- turli xujayralar 
tarkibida uchraydi. Masalan, eritrotsit tarkibidagi gemoglobin, teri epidermis xujayralardagi 
melanin pigmenti, nerv xujayralar tarkibidagi - lipofussin. 
4. Sekretor kiritmalar
- faqat turli sekret 
ishlab chiqaradigan bezli xujayralarda uchraydi. Bu kiritmalar turli ximiyaviy tarkibga ega bo’lishi 
mumkin.
Sitozol.
Sitozol sitoplazmaning organellalari bo’lmagan moddasidir. Sitozol shu vaqtgacha qadar 
xam yaxshi o’rganilgan emas va xujayra xayot faoliyatidagi roli aniq biror fikr aytish qiyin. Sitozol 
tarkibida oqsillar, ba’zi fermentlar, jumladan 
polisaxaridlarni
parchalaydigan fermentlar topilgan. 
So’ngi vaqtlarda sitozolda oqsillar sintezi protsesslarida ishtirok etadigan past molekulali 
ribonuklein kislota topilgan. 
Bo‘linish qobiliyatiga ega bo‘lgan, xujayralarda yadro doimiy tarkibiy qismdir. Sitoplazmadan 
yadro doimiy tarkibiy qismdir. Sitoplazmadan yadro yaxshi ifodalangan qobiq bilan chegaralanadi. 

---

65 
Yadro, odatda xujayra markazida bo‘lib, shakllari esa xilma-xildir. Ko‘pincha yadro xujayra 
shaklini takrorlaydi. Masalan, yumaloq shaklga ega bo‘lgan xujayralarda yadro shakli yumaloq, 
sillik muskul xujayralarda esa uzun duksimon, ba’zan ayrim xujayra turlarining yadrosi 
tayoksimon, loviyasimon yoki segmentlangan bo‘lishi mumkin. Yadrolarni minimal katalligi 4 
mikronga kelsa, maksimal kattaligi 40 mikrongacha bo’ladi.