Sinf zoologiya darsligi

Yirtqich qushlar

15
Kunduzgi qushlar Tungi qushlar

			Kunduzgi qushlar	Tungi qushlar
		Tirnoqlarini tuzilishi	Uzun va o`tkir bo`lib, ilmoqqa o`xshash qayrilgan	Uzun va o`tkir bo`lib, ilmoqqa o`xshash qayrilgan
		Tirnoq vazifasi	O`ljani ushlash va o`ldirish	O`ljani ushlash va o`ldirish
		Tumshug`ini tuzilishi	Qisqa, baquvvat va uchi pastga qayrilgan	Qisqa, baquvvat a uchi pastga qayrilgan

Tumshug`ini vazifasi	O`ljani etini yulib olish	O`ljani etini yulib olish
Kuchli rivojlangan sezgi a’zosi	Ko`zlari	Ko`zlari va eshitish organi
In qurish joylari	Daraxt va baland qoyalar	Daraxt va baland qoyalar
Vakillari	Kalxat, miqqiy, burgut, qirg`iy, tasqara, ukki, jo`rchi, qarchig`ay, ilon burgut, arixo`r	Ukki, boyo`g`li, boyqsuh

Parrandalar(tovuqlar)

Yo`nalishi	Zotlari	Og`irligi	Tuxum qo`yishi
Tuxum	Rus oq tovug`i, lekgorn	1,6-2,4 kg	Og`irligi 50-65 g bo`lib, yiliga 200-300 ta tuxum qo`yadi
Tuxum-go`sht	Zagorsk, Nyugempshir, Pervomaysk	2,5-4 kg	Tuxumlari mayda bo`lib, tullash davrida tuxum qo`ymaydi (15-20 kun)
Go`sht	Kornuel, Plimutrok	3-4,5 kg	Kam tuxum qo`yadi

Parrandalar haqida ma’lumotlar

	Vaqti	Nasl boshisi	Boqilishdan maqsad	Xonakilashtirilgan joyi
Tovuqlar	4500 yil ilgari	Bankiv tovug`i	Tuxum va go`sht	Hindistonda
O`rdaklar	3000 yil ilgari	Yovvoyi o`rdakdan	Go`sht
G`ozlar		Ko`k yoki kulrang g`ozdan	Go`sht va par
Kurka		Yovvoyi kurkadan	Go`sht	Amerika qit’asida

Sutemizuvchilar sinfi itning tuzilishi

Faqat sutemizuvchilar uchun xos xususiyatlar– tanasi yung bilan qoplanganligi, tishlarini ixtisoslashganligi, diafragma bo`lishi, yarimsharlarida ilon izi burmalarning bo`lishi, sut bezlarini rivojlanganligi, quloq suprasining mavjudligi, buyragining loviyasimon bo`lishi

Jun qoplamasi – ustki qavat- uzun, qayishqoq, dag`al qiltiqdan iborat, vazifasi himoyalash. Ostki qavat – mayin, kalta, vazifasi issiqlikni saqlash

Skeleti – umurtqa pog`onasi, bosh qutisi, oyoqlar va ularning kamaridan iborat: umurtqa pog`onai – bo`yin(7), ko`krak(12- 15),bel(2-9) dumg`aza, dum qismlardan iborat;;oldingi oyoq– erkin suyaklar (1 ta yelka, 2 ta bilak, bir qancha panja suyaklari, 3 ta barmoq) va yelka kamari (ko`krak-tirgak, o`mrov, kurak suyaklari); orqaoyoq – erkin suyaklar (son, boldir, tovon, barmoq suyaklari) va kamari (3 juft chanoq)

Hazm qilish sistemasi – og`iz –halqum –qizilo`ngach –oshqozon– ichak – anal teshigi.

Nafas olish sistemasi – burun bo`shlig`i, hiqildoq, kekirdak, bronx, o`pka

Qon aylanish sistemasi – yopiq 2 ta qon aylanish, yurak 4 kamerali. Katta qon aylanish doirasi Yurak chap qorinchasi– aorta – arteriya – kapillyarlar – vena – yurakning o`ng bo`lmachasi (venoz qon). Kichik qon aylanish doirasi yurak o`ng qorinchasi – o`pka arteriyasi – kepillyarlar – vena – yurakning chap bo`lmachasi (arterial qon). Qushlar katta qon aylanish doirasida aorta yo`nalishi chap tomonga aorta qon tomiri chiqadi.

Nerv sistemasi– bosh miya (bosh miya yarimsharlari kuchli rivojlangan va bosh miya bo`limlari) va orqa miyadan iborat.

Ayirish sistemasi – 2 ta loviyasimon buyraklar – 2 ta siydik yo`li – qovuq

Ko`payishi va rivojlanishi – urug`lanish ichki, yo`ldoshlilarda bachadon rivojlangan.

Kelib chiqishi - qadimgi sudralib yuruvchilarda kelib chiqqan, ajdodi yirtqich tishli kaltakesak. Oyoqlari tanasining ostida joylashganligi, tishlari ixtisoslashganligi bilan sutemizuvchilarga, kalta oyoqlari yo`g`onligi, uzun dumini sudrab harakatlanganligi bilan sudralib yuruvchilarga o`xshaydi.

	Sutemizuvchilar sinfining kenja sinflari
Tuxum qo`yuvchilar (kloakalilar) o`rdakburun, yexidna, proyexidna	Xaltalilar (qopchiqlilar) Kloaka, kenguru, xaltali sichqon, xaltali bo`ri	Yo`ldoshlilar Sutemizuvchilarni asosiy qismini qamrab oladi

16
Yirtqich sutemizuvchilar tishlarini tuzilishi

Tish nomi	Tasnif	Vazifasi
Kurak	Kichrayib ketgan bo`ladi	Deyarli funskyia bajarmaydi chunki mayda bo`ladi
Qoziq	Baquvvat va o`tkir	O`ljani jarohatlash va terisini yirtish
Oziq	Arraga o`xshab o`tkirlashgan	O`ljani etini qirqish
Yirtqich tish	O`tkir va kuchli rivojlangan	Suyakni g`ajish

17
Qo`lqanotlilar turkumi – malla shomshapalak, taqaburun ko`rshapalak, quloqdor ko`rshapalak, terili ko`rshapalak, katta shomshapalak
Kemiruvchilar turkumi –yumronqoziq, jayra, ondatra, nutriya, sug`ur, tiyin, sichqon, tolay tovushqoni, kulrang kalamush

Yirtqichlar turkumi
Bo`risimonlar	Mushuksimonlar	Suvsarsimonlar	Ayiqsimonlar
Bo`ri, chiyabo`ri, tulki, korsak, yenotsimon it	Sher, yo`lbars, gepard, yaguar, ilvirs, silovsin, dengiz mushugi, qoplon	Borsiq, suvsar, qunduz, olaqo`zan, latcha, norka	Oq ayiq, qo`ng`ir ayiq

Dengiz sutemizuvchilari
Kitsimonlar turkumi		Kurakoyoqlilar turkumi Grelandiya tyuleni, shimol dengiz mushugi, morj
Tishsiz kitlar Ko`k kit	Tishli kitlar Delfinlar, kashalotlar, kasatka

Tuyoqli sutemizuvchilari
Juft tuyoqlilar turkumi		Toq tuyoqlilar turkumi Ot, eshak, karkidon, tapir, zebra, qulon
Kavsh qaytaruvchilar Sigir, qo`y, echki, zubr, sayg`oq, jayron, bug`u, arxar	Kavsh qaytarmaydiganlar To`ng`iz, sv ayg`iri

Primatlar turkumi
Tor burunlilar		Keng burunlilar O`rgimchak maymun
Martishkasimonlar Yashil martishka	Odamsimon maymunlar Gorilla, shimpanze, orangutan

Chorvachilik (ahamiyatlari)
Oziq-ovqat	Yengil sanoat	Ish kuchi	Organik o`g`it olish

	Xonakilashtirilishi	Nasl boshi	Zotlari
Qoramol	Eramizdan 7000 yil ilgari Gretsiyada	Yevropa turi	sersut Qora-ola Xolmogor, Yaroslav, Qizil dasht, Bushuyev, sersut-go`shtdor Simmental, Shvits, Kostromago`shtdor Shortgorn, Gereford, Santa-Gertruda, Qozog`iston oqboshi
Qo`y	Bundan 8000 yil ilgari Yevropada	Muflon	Po`stinbop terili (Ramanov), qorako`l terili, go`sht-yog`li(Hisor), go`sht-junli, mayin junli (merinos)
Otlar	Milloddan 3000 yil ilgari Osiyo va Yevropada	Tarpan	Og`ir yuk tortadigan (Vladimir), yengil yuk tortadigan (Orlov, Rus yorg`asi), salt miniladigan (O`zbekistonda Qorabayir, Tojikiston va turkmaniston Laqay va Axaltaka), go`sht, qimiz

Hujayrasiz organizmlar

Bir hujayrali organizmlar

O`simliklar Hayvonlar (bir hujayrali xivchinli hayvonlar)

Korall poliplar Bo`shliqichlilar tipi (gidrasimonlar) Meduzalar

So`rg`ichlilar chuvalchanglar Yassi chuvalchanglar tipi (kiprikli chuvalchanglar) Tasmasimon chuvalchanglar

Kam tuklilar To`garak chuvalchanglar tipi Halqali chuvalchanglar tipi (ko`p tuklilar) Zuluklar

Tuban tuzilgan xordalilar Molluskalar tipi Bo`g`imoyoqlilar tipi (trilobitsimonlar)

Baliqlar O`rgimchaksimonlar Qisqichbaqasimonlar

Suvda hamda quruqlikda yashovchilar Hasharotlar

Sudralib yuruvchilar

Qushlar Sutemizuvchilar

18






19



“Moziynoma” Abituriyentlar Tayyorlov Markazi

Kimyo va biologiya fanlaridan profissianal repetitorlar jamoasi

Murojaat uchun: [phone]



20
Manzil: Toshloq shaharchasi, “Obod diyor’ kinoteatr binoisining 2- qavati




21