Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

O'zbekiston Respublikasida 2000-2008-yiIlarda inflatsiyaning asosiy ko'rsat­kichlari (o'tgan yilning mos davriga nisbatan narxlaming o'sishi, foizda) Yillar	Iste'mol tovarlari narxlari yig'ma indeksi (INI)	Oziq-ovqat tovarlari	Nooziq- ovqat tovarlari
Xizmatlar
2000	24,9	18,9	36,6	47,1
2001	27,4	27,9	21,1	36,9
2002	27,6	28,0	19,3	41,3
2003	10,3	5,4	13,9	30,9
2004	3,7	-1,2	5,3	22,1
2005	7,8	6,7	6,9	13,5
2006	6,8	3,9	8,0	15,4
2007	6,8	3,3	8,4	17,2
2008	7,8	2,7	7,7	27,2

Kelib chiqish sabablari va o'sish sur'atlariga qarab, inflatsiyaning bir qancha turlarini farqlash mumkin.

1. Talab inflatsiyasi. Narx darajasining an'anaviy o'zgarishi jami talab ortiqchaligi bilan tushuntiriladi. Iqtisodiyotning ishlab chiqarish sohasi mahsulotning real hajmini ko'paytirib, ortiqcha talabni qondira olmaydi. Chunki barcha mavjud resurslar to'liq foydalanilgan boiadi. Shu sababli bu ortiqcha talab narxning oshishiga olib keladi va talab inflatsiyasini keltirib chiqaradi. Talab inflatsiyasini quyidagi chizma orqali izohlash mumkin (22.1-chizma). Chizmadan ko'rinadiki, iqtisodiyot- dagi pul hajmining ko'payishi qisqa muddat ichida yalpi talabni AD₍ dan AD₂ ga siljishiga olib keladi. Agar bu vaqtda iqtisodiyotning holati yalpi taklif egri chizig'ining oraliq (2) yoki tik (klassik) (3) kesmasiga mos kelsa, bu narx darajasining o'sishiga, ya'ni talab inflatsiyasining ro'y berishiga olib keladi. \
22.1-chizma

Talab inflatsiyasi

ko'tarilishiga, real ishlab chiqarish hajmining esa Q, dan Q₂ga qadar qisqarishiga olib keladi. Shuningdek, inflatsiyaning quyidagi sabablarini ham ko'rsatish mumkin:

• 
  monopolistik faoliyatlarning paydo bo'lishi va amal qilishi;
  
• 
  noto'g'ri soliq siyosati yuritish;
  
• 
  jahon bozorlaridagi narxlaming o'sishi;
  
• 
  harbiy sohadagi xarajatlarning o'sishi va hokazo.
  

22.2-chizma

Taklif inflatsiyasi

Mahsulot birligiga ishlab chiqarish xarajatlarining ortishi iqtiso­diyotda foydani va mahsulot hajmini qisqartiradi. Natijada tovarlar taklifi ham qisqaradi. Bu o'z navbatida narx darajasini oshiradi. Ishlab chiqa­rish xarajatlari nominal ish haqi, xomashyo va energiya narxlarining o'sishi hisobiga ortib boradi.

Inflatsiyaning o'rmalab boruvchi, jadal vagiperinflatsiyakabi turlari ham mavjud. O'rmalab boruvchi inflatsiya holatida narxlar yiliga 10 foiz- gacha, jadal inflatsiyada 20 dan 200 foizgacf?a, giperinflatsiyada 200 foizdan yuqori darajada o'sishi kuzatiladi.
Bashorat qilish mumkinligiga qarab kutilayotgan va kutilmagan in­flatsiya farqlanadi. Kutilayotgan inflatsiya va uning oqibatlarini oldindan bashorat qilish mumkin, kutilmagan inflatsiyani oldindan aytib bo'lmaydi. Birinchi holda inflatsiyaning kutilayotgan salbiy oqibatlariga tayyorlanib, uni sezilarli darajada yumshatish mumkin. Ikkinchi holda narxlaming kutilmagan o'sishi natijasida mamlakat iqtisodiy ahvolining sezilarli yomonlashuvi ro'y berishi mumkin.