Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari

Sanoat 4.0 ning asosiy belgisi – ishlab chiqarishda robotlarning oʻzaro va insolar bilan aloqasining (Cyber Physical Systems-CPS) internet orqali amalga oshirilishini anglatadi. McKinsey tashkiloti tadqiqoti natijalariga koʻra, 2025-yilgacha umumiy hisobda 11 trillion dollar – 3,7 trillion dollar ishlab chiqarish korxonalarida, 1,7 trillion dollar shaharsozlikda, 1,6 trillion dollar esa salomatlik sohasidagi xizmatlar va faoliyatlarni bir-biri bilan internet orqali aloqasini yoʻlga qoʻyish uchun ajratiladi (1).

Bugungi kunda jarayonlarni internet orqali bogʻlashning amaliyotdagi ayrim misollaridan:

• 
  koʻcha chiroqlari tuni bilan yoniq turmasdan, 15 metr narida harakat qiluvchi qandaydir jism paydo boʻlgandagina yonishini dasturlash mumkin;
  

• 
  sezgich (sensor)lar oʻrnatilgan gilamchaning ustiga bolalar qadam qoʻygani bilan ota-onaga bolalar uyga kelganligi haqida xabar joʻnatadi; yoki uyda yolgʻiz yashovchi qariya gilamchaga yiqilib tushganda sezgichlar tez yordam chaqirish buyrugʻini amalga oshiradi (boshqa tomondan, bu gilamchada it yotib olsa, sezgichlar it bilan odamning farqiga bormasligi mumkin);
  

• 
  kir yuvish mashinasi yuvishga qoʻyilgan kiyimlarning kirlik darajasini aniqlab, qancha kukun solishni oʻzi belgilaydi. Kukun tugab qolganda yoki qaysidir qismi buzilib qolayotgan boʻlsa, oʻzi avtomatik ravishda yangisiga buyurtma beradi;
  

• 
  dalalarga oʻrnatilgan qurilma tuproqdagi oʻgʻitning darajasi, havo harorati, namlik, quyosh nuri darajasi haqidagi maʼlumotlarni dalaning oʻzida aniqlab dehqonning telefoniga maʼlumot joʻnatadi. Ushbu vazifalarni amalga oshiruvchi TracoVino dasturi bugun vino ishlab chiqaruvchilar orasida keng tarqalmoqda(2).
  

Germaniya Sanoat 4.0 borasida yetakchi oʻrinlarda. Jumladan, Yalpi Ichki Mahsulotda sanoatning ulushi 23%ni tashkil qiladi. AQSHda esa bu koʻrsatkich 13% (3). Mashina ishlab chiqarish va qurilish sohasi, kimyo, dorishunoslik, elektr, kosmik sohalarida Germaniya dunyo boʻyicha yetakchi oʻrinlarni egallaydi. Bugun nafaqat muhandislar, balki dasturlovchilar ham avtomobil sanoatida faoliyat yuritib, maʼlumot toʻplaydigan sezgichlar oʻrnatilgan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan shugʻullanishmoqda. 2014-yilgi yangiliklar yaratish boʻyicha yetakchilikni qoʻlga kiritgan davlatlar roʻyxatida Germaniya 6-oʻrinni, uning eng kuchli raqobatchilaridan biri AQSh 13-oʻrinni, Janubiy Koreya 18-, Yaponiya 20-, Xitoy esa 24-oʻrinlarni egalladi.

Shunday ekan, Germaniyani 4-sanoat inqilobiga yaxshi tayyorlangan deb aytish mumkin. Lekin ushbu inqilob butun dunyo boʻylab tarqalmoqda va borgan sayin bundan ham koʻp mahsulotlar va jarayonlar internet orqali bir-biriga bogʻlanib boradi. Asosiy jihat esa – bu oʻzgarishlar sanoat, ishlab chiqarish, siyosat, jamiyatning barcha jabhalarida bir xil yoʻlga qoʻyib borilgandagina muvaffaqiyatga erishish mumkin.

Bundan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, kelajakda har bir soha uchun alohida kompyuter texnologiyasini yaxshi tushunadigan dasturchi va muhandislarga talab ortadi. Qolaversa, tibbiyot, huquq, jurnalistika, tibbiyot, taʼlim, qishloq xoʻjaligi xodimlarining oʻz sohasiga qoʻshimcha ravishda kompyuter sohasida ham bilimi boʻlishi ularning ustunlik jihatiga aylanadi.