R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Bundan 2500 yil muqadd-
am Erondan Oltoyga qadar
cho‘zilgan sarhadlarda
hukm surgan qadimgi turk
xoqoni O‘g‘izxon davrida
ham turkcha «tamg‘a» so‘zi
aynan shu ma’noni bildirar
edi.
Avstraliya gerbida faqat
Avstraliyada yashovchi noy-
ob hayvon kenguruning
tasviri tushurilgan.

---

b o sh q a n a s ld a n -n a slg a m eros q o lu v ch i m ulk b elgisini 
anglatadi.
G erb - bu tam g ‘a, emblema, meros b o ‘lib qolgan, bir 
davlatni boshqalardan ajratib turadigan belgisi, tam g ‘asi, 
nishoni timsolidir.
1992-yil 2-iyulda 0 ‘zbek isto n R esp u b lik asin in g Oliy 
Kengashi tomonidan tasdiqlangan gerb davlatimizning siyosiy, 
milliy xo‘jalik, jo ‘g‘rofiy, etnik va boshqa o ‘ziga xos xususiyat- 
larini hamda boy tarixiy an’analarini mujassamlashtirgan. Shu­
ningdek, gerbim izda 0 ‘zbekistonning ijtim oiy va d av lat 
tuzilishi, tamoyillari o ‘ziga xos tarzda ifoda etilgan. 0 ‘zbekis- 
ton Respublikasi Davlat gerbining rangli ko‘rinishida: Humo 
qushi va daryolar - kumush rangda; quyosh, boshoqlar, paxta 
chanoqlari va « 0 ‘zbekiston» yozuvi - oltin rangda, g‘o ‘za shox- 
lari va barglari, tog‘lar va vodiy — yashil rangda; chanoqlardagi 
paxta - oq rangda; lenta - 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat 
b a y ro g ‘ining ra n g la rin i aks e ttiru v c h i uch xil ran g d a; 
sakkizburchak - oltin zarhal bilan hoshiyalangan holda havo 
rangda; yarimoy va yulduzlar — oltin rangda tasvirlangan.
0 ‘zbekiston R espublikasining D avlat gerbi beh u rm at 
qilinganda 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan 
tartibda jazolanadi.
Madhiya 
- grekcha «gamn» so ‘zidan olingan b o iib , u 
dasturiy xarakterdagi she’rni tantanali qo‘shiq qilib tarannum 
etilishi m a’nosida qoilaniladi. Madhiyalarning bir necha tur­
lari mavjud. Masalan, davlat, inqilob, harbiy, diniy va hokazo 
madhiyalar bor. Bularning ichida eng asosiysi davlat madhiyasi 
hisoblanadi.
Davlat madhiyalari hozirgi zamon barcha mustaqil davlat- 
larida mavjud bo‘lib, u davlat bayroq‘i va davlat gerbi bilan bir 
qatorda davlatning rasmiy tantanavor ramzi bo‘lib hisoblanadi.
0 ‘zbekistonning o ‘z davlat madhiyasi uzoq ijodiy izlanish- 
lar natijasida atoqli shoir Abdulla Oripov tomonidan yozilib, 
san’at arbobi M utal Burxonov tomonidan kuy bastalandi va
1992-yil 10-dekabrda 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi- 
ning XI sessiyasida qabul qilindi. Madhiyamizda o ‘zbek xalqi- 
ning shodiyona fikr-o‘ylari va his-tuyg‘ulari bekamu ko‘st o ‘z 
ifo d asin i to p g a n . 1992-yil 1 0 -d ekab rd a q ab u l qilin g an
' « 0 ‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to ‘g‘risida»gi 
qo n u n g a b in o a n , 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asin in g D av lat 
Madhiyasi 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat suverenitetining 
ramzidir.
49

---

0 ‘zbekiston Respublikasining D avlat madhiyasi ko‘pchi- 
lik h u zu rid a ijro etilgan ta q d ird a hozir b o ‘lgan kishilar 
madhiyani tik turib tinglaydilar.
Shunday qilib, yurtboshimiz haqli ravishda ta’kidlaganidek, 
«Davlatimiz ramzlari - bayroq, tamg‘a, madhiya 0 ‘zbekiston 
xalqlarining shon-sharafi, g ‘ururi, tarixiy xotirasi va intilish- 
larini o ‘zida mujassamlashtirdi. M ana shu ramzlarni e’zozlash
- o ‘zining qadr-qimmatini, o ‘z mamlakatiga va shaxsan o ‘ziga 
b o ig a n mustahkamlash demakdir».
Demak, 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat ramzlari faqat 
o ‘zbek davlatigagina taalluqli bo‘lib, mohiyati chuqur m a’noga 
ega shartli belgilar badiiy ifoda sifatida m a’lum bir k o ‘rinish- 
larda aks etadiki, bunday k o ‘rinish ohanglar, so‘zlar, tabiat 
tasviri, ranglar, astrologik jismlar va boshqa turli shakllarda 
bo‘lib, xalqimizning o ‘tmishi, istiqboli, g‘ururi va faxrini o ‘zida 
mujassamlashtiradi. Shundan biz sanab o ‘tgan milliy davlat 
ramzlari olamshumul voqea, ular mustaqil 0 ‘zbekiston davlati- 
ning yorqin timsollari b o iib , bu timsollar bugun, erta va buyuk 
kelajagim iz uchun m unosib xizmat qilajak. Y urtboshim iz 
ta ’kidlaganidek, «shu ram zlarni e ’zozlash - o ‘zining qadr- 
q im m atin i, o ‘z m am lak atig a va shaxsan o ‘ziga b o ‘lgan 
ishonchni mustahkamlash demakdir».
Har bir xalq, har bir elat o ‘zi hurmat-ehtirom qiladigan tilga 
ega. Tilga b o ‘lgan m unosabat ana shu tildan foydalanuvchi 
odam larning k o ‘p yoki oz sonli ekanligiga bog‘liq emasdir. 
Tilda ana shu tilning ijodkori .bo‘lgan xalqning, elatning tarixi 
va madaniyati aks etadi.
Til millatning ajralmas belgisi va davlat mustaqilligi rarnz- 
laridan biridir. Shuning uchun ham 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 4-moddasida quyidagi normalar mustah­
kamlangan:
« 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat tili o ‘zbek tilidir.
0 ‘zbekiston o ‘z hududida istiqomat qiluvchi barcha millat 
va elatlarning tillari, urf-odatlari va an ’analarini hurmat qilishini 
ta ’minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi».
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bu moddasi 
o ‘zbek tilining qonuniy huquqlarini tiklashga qaratilgan bo‘lib, 
unda avvalo 0 ‘zbekistondagi davlat tili o‘zbek tili ekanligi 
bayon etilgan. Konstitutsiyamiz ushbu moddasining o ‘ziga xos 
yaratilish tarixi bor. M a’lumki, 1989-yil 21-oktabrda 0 ‘zbekis- 
ton Oliy Kengashi 0 ‘zbekistonning davlat tili haqidagi qonunini 
qabul qildi, 1995-yil 21-dekabrda «Davlat tili haqida»gi qonun-
50

---

ning yangi tahriri amalga kiritildi. Sobiq ittifoq davrida - «qizil 
imperiya» sharoitida, «markaz»ning tazyiqi va ta ’siri kuchli 
b o ‘lgan bir pay td a ona tilim izga davlat tili m aqom ining 
berilishi katta jasorat edi. Bu o ‘sha vaqtlardayoq milliy istiqlol 
sari qo‘yilgan dadil qadamlardan bo‘lib, bu borada xalqimiz- 
ning eng ezgu orzu-umidlari ro ‘yobga chiqdi. Bu o ‘zbek tili- 
ning 120 yillik siyosiy bosqindan ozod b o ‘lib, o ‘zining erkin 
va tabiiy taraqqiyot yoiiga tushib olishining debochasi edi.
0 ‘zbekiston Respublikasida davlat tiliga yoki boshqa til- 
larga mensimay yoki xusumat bilan 
qarash taqiqlanadi. Fuqarolarning 
o ‘zaro muomala, tarbiya va ta ’lim 
olish tilini erkin tanlash huquqini 
amalga oshirishiga to ‘sqinlik qiluvchi shaxslar qonun hujjat­
lariga muvofiq javobgar b o ‘ladilar.
D avlat tilining muhim belgilaridan biri — uning barcha 
rasmiy ish yuritishda toialigicha qo‘llaniIishidir. O'zbekiston- 
ning davlat tili haqidagi qonuniga ko‘ra, 0 ‘zbekiston hududida 
yashovchi h ar bir shaxsning dav lat, ja m o a t id o ralari va 
tashkilotlariga ish yuzasidan taklif, ariza hamda shikoyat bilan 
davlat tilida m urojaat etish va javoblar olish huquqi ta ’min- 
lanadi. 0 ‘zbekistonda ishlovchi barcha m ansabdor shaxslar, 
rahbar xodimlar o ‘z xizmat vazifalarini bajarish uchun Respub­
lika davlat tilini yetarli darajada bilishlari shart. Aholiga xizmat 
ko‘rsatish ishlari bilan shug‘ullanuvchi shaxslar ham o ‘z xizmat 
vazifalarini bajarish uchun davlat tilini bilishlari lozim. Respub­
likamizda qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa hujjatlar 
bevosita davlat tilida tayyorlanib, qabul qilinmoqda va e’lon 
etilmoqda. Hozirgi vaqtda barcha turdagi yig‘ilishlar, majlis- 
lar va kengashlarning o ‘zbek tilida o ‘tayotganligi Qonunning 
tobora hayotimizga singib ketayotganligini k o ‘rsatmoqda.
Kirill yozuvidan lotin yozuviga o ‘tilayotgani ham ona tilimiz 
ravnaqi yoiidagi yana bir muhim qadamdir. Bu qachonlardir 
u n u tilg an tarixim iz um m oniga t o ‘liq kirish uchun keng 
imkoniyatlar ochadi.
Xullas, 0 ‘zbekistonning davlat tili haqidagi Qonuni va 
K o n stitu tsiy a n in g 4-m oddasi o ‘zbek tilin in g y an ad a 
rivojlanishi, keng o ‘rganilishi, targ‘ib qilinishi uchun yordam 
beradi. Q ‘zbek tilining davlat tili sifatida yashayotganligi 
bugungi milliy istiqlolimizning muhim belgilaridan biridir.
Shunday qilib, K onstitutsiyam izning ushbu m oddasida 
belgilangan m e’yor bir tomondan, o ‘zbek tili va o ‘zbek xalqi