Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги

Тема: Өзбекстанлы ойлап табыўшылардың электрон телевидениениң раўажланыўына қосқан үлеси


Жобасы:

1. Телевидение-илимдеги жаңалық сыпатында

2. Ташкентли илимпазлардың телевидениениң пайда болыўындағы улеси
Телевидение-илим-техника ҳәм мәденияттың информацияларын радио электрон кураллары жардеминде узақлыққа жеткериў менен байланыслы болған тараўы хабарларды тарқатыў ҳәм илимде пайда болған жумысларды, техникада ҳәм басқа әмелий мақсетлерде пайдаланатуғын тийкарғы байланыс қуралларынан бири.
Инсан көзге түскен телевизиялық сүўретлерди қабыл қылыўшы ақырғы звено есапланғанлығы ушын телевизиялық системалар көздиң көриў барысын есапқа алып қурылады.
Телевидение көз қәсийетине тийкарланған. Егер обьектив арқалы бир обьекттиң сүўрети фотоэлементлерден пайда болған панелге түсиниледи, сүўреттиң айрықша элементлеринен электр сигналлар алынады. Сүўреттиң анықлығы фотоэлементлер санына байланыслы болады.
Телевизиялық сүўретлер үш барыста узатылады. Узатыўшы обьект шығарыўшы яки қайтарыўшы жарықлықты электр сигналларына айландырыў, электр сигналларын байланыс каналлары бойынша узатыў ҳәм оларды қабыл қылыў, электр сигналарын обьекттиң оптик сүўретин пайда қылыўшы жарықлық импульсларына айландырыў. Бул басқышлардың орынлаўында ишки фотоэффектти ашқан (1888) А. Г. Сфолетовтың, радио байланысты пайда еткен (1895) А. С. Поповтың, «катод телескоп» системасын ислеп шыққан (1907) ҳәм усы система бойынша лаборатория шараятында дуньяда биринши мәрте электронлы телевизиялық узатыўды әмелге асырған (1911) Б. Л. Розинглардың хызметлери үлкен. Солай етип, орыс алымы Б. Л. Розинг электрон телевидениениң тийкарын салды. Бул qoqq жылы o май сәнеси еди. Бул тарийхый сәнени алға қарай жалғастырған Ташкентли алымлар Грабовский, Белянскийлер болды. Бул ойлап табыўшылық елимиз Илимлер Академиясы, Радиотехника ҳәм электроника бойынша халық аралық баспа сөз бирлеспеси, БМШниң Илим, билимлендириў ҳәм мәденият бойынша бөлими-ЮНЕСКО тәрепинен қоллап қуўатланды ҳәм илимдеги бийбаҳа жаңалықлардың бири сыпатында тилге алынды.
1928-жылда Өзбекстанлы ойлап табыўшылар В. П. Грабовский ҳәм И. Ф. Белянский электрон-нур жардеминде ҳәрекеттеги сүўретти бир орыннан екинши орынға узататуғын ҳәм қабыл ететуғын «радио телефон» ды жаратты.
Узатыўда сүўрет элементлерин электр сигналларына ҳәм қабыл етиўде узатылған сигналларды сүўрет элементлерине избе-из айландырыў сүўретлерди тиклеў делинеди. Сууретлерди анализ ҳәм синфоз қылыў басқышлары синхрон ҳәм де синфоз болыўы керек. Телевизиялық системаның ўазыйпасына қарап тиклеў нызамы анықланады. Мәселен, ҳәзирги заман телевизиялық көрсетиў системасында сызықлы бет жойылма қабыл қылынған, бунда пайда болатуғын сүўрет кадры горизанталь-бет структураға ийе болады. Тиклеўдиң синфозлығын сақлаў ушын ҳәр бет ҳәм кадр артында синхронлаўшы инпульс узатылады. Соның менен телевизиялық станция өзиниң тәсир зонасындағы барлық телевизордағы тиклениўлерди басқарады. Ҳәзирги заман телевидениесинде оптик сүўретлерди пайда етиў ҳәм тиклеў басқышлары, тийкарынан, вакуумлы электрон-нурлы трубка жәрдеминде техникалық тәрептен әмелге асырылады. Телевидениениң электрон системалары әмелде 1920-40 жыллары шығарылған әсбаплардан пайдаланыўға тийкарланып үйретилген ҳәм оған В. К. Зворикин ҳәм Ф. Франсуорт (АҚШ), К. Свинтов (Британия), А. А. Чернишев, С. И. Катаев, А. П. Константинов, Б. Л. Розинг, П. В. Тимофеев, П. В. Шмаков ҳәм басқа да алымлар үлкен үлес қосқан.
Узатыўшы трубкалар ишинде ишки фотоэффектли видикон ҳәм сыртқы фотоэффектли суперортикон, қабыл қылыўшы трубкалардан болса түрли киноскоплар кең тарқалған. Телевидениениң тарийхый раўажланыўы сүўрет ҳәр бир элементтиң жарықлық характерин узатыўдан басланған.
Ақ қара телевидениеде жарықлық сигналы узатыўшы трубкадан шыққанда күшейеди ҳәм электр сигналына айландырылады. Бунда радиоканал яки кабель каналы қабыл қылыўшы қурылмада қабыл етилген сигналлар бир нурлы киноскопта жарықлық нурларына айландырылады. Бунда люминофор менен қапланған. Реңли телевидение көринис ҳәр бир элементте пайда етиўшилери ҳаққында, реңи хаққында информация жеткериледи. Табияттағы барлық реңлерди анық пропорцияда алынған үш тийкарғы реңлер сигналларын жаратыў ушын бир емес, бәлки үш трубкадан ибарат болады. Жеткериўде барлық сигналлар қолланады, қабыл етиўде декодланады.
Телевидение системалары төмендеги тийкарғы белгилер бойынша классификацияланады, сыпат белгиси бойынша ақ-қара, реңли, стерео-монохромлы ҳәм стерео-реңли, сигналларды қандай формаға келтириўи бойынша аналоглы ҳәм дискретли байланыс каналы спектрдиң частотасы бойынша кең полосалы ҳәм тар полосалы.