O`zbekiston respublikasi oliy va o`ta maxsus ta`lim vazirligi

6.Ta`limda kursatmalilik qoidasi.
Ta`limning kursatmalilik qoidasi didaktik qoidalarning biri bulib, u uqitish jaraeining sifatini orttiradi, oquvchilarning bilim olishlarini osonlashtiradi. Uqitishning kursatmaliligi shuni tasdiqlaydiki, agar oquvchilarda urganilaetgan narsa va hodisalarni bevosita idrok qilishga bog`liq muayan hissiy-amaliy tajriba bulgan taqdirdagina ular bilimlarni ongli suratda uzlashtiradilar.Bu qoida uqitish jarayonida kurish, eshitish, hid bilish, ta`m-maza bilish, teri, muskul-harakat kabi sezgi organlarining bir yula ob`ekt ustida safarbar qilinishini talab etadi.
Kursatmalilik qoidasi ta`limning etakchi qonun-qoidalarini va talablarini amalga oshirishda vositachilik qiladi.
7.Ta`limning oquvchilarga mos bulish qoidasi.
Ta`limning oquvchilarga mos bulishi qoidasi deganda uquv materiallarining mazmuni, uning hajmi,xarakteri, u eki bu sinf oquvchilarining jismoniy rivoji, umumiy tayergarligi-saviyasi va imkoniyatlariga loyiq bulishi tushiniladi.
Moslik qoidasida ta`limning ikki tomoni e`tiborda tutiladi
1)Ma`lum sinf uchun belgilangan uquv materiallarining xarakteri, mazmuni va hajmi shu sinf oquvchilarining esh xususiyatiga mos bulishi.,
2)Har bir sinf uchun belgilangan bilim hajmi shu sinf oquvchilarining saviyasiga mos bulishi lozim.
8.Ta`limda bilim, kunikma va malakalarni puxta va mustahkam uzlashtirish qoidasi.
Talimning puxta uzlashtirish qoidasi muhim didaktik talab va qoidalarni, ya`ni oquvchilar tomonidan tizimli va ongli uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkam, esda saqlab qolish hamda uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni uz turmush faoliyatlarida qullay olish malakalari bilan qurollantirishni nazarda tutadi.
9.Ta`limda oquvchiga xos xususiyatlarni hisobga olish qoidasi.
Ta`lim-tarbiya jarayonining hamma tomonlari umumsinf oquvchilari jamoasiga xos xususiyatlarga amal qilgan holda yulga quyiladi. Biroq, har bir oquvchi uziga hos jismoniy, ahloqiy,ruhiy va boshqa xususiyatlarga egaki, bu uning uquv faoliyatigav katta ta`sir kursatadi.
Shu jihatdan ta`lim jarayonida umumsinf oquvchilarini, hamda shu sinfdagi hariqaysi oquvchining uziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holdaish kurish muhim didaktik ahamiyatga ega. oquvchilarning real uquv imkoniyatlarini, ularning rivojlanish jihatlarini urganish hozirgi vaqtda shunchaki hohish emas, balki majburiy talabdir.Busiz uquv jarayonin muqobillashtirish, uni boyitish aqlga sig`maydi.
Oquv rejasi- barcha ta`lim muassasalarida suzsiz amal qilinishi lozim bulgan davlat hujjatidir. Unda sinflar buyicha urganilishi lozim bulgan uquv predmetlari, mazkur predmetlar uchun yaratilgan haftalik soatlar hajmi kursatiladi. Ta`lim muassasalari uchun muljallangan uquv rejasi DTS ning tarkibiy qismi bulgan tayanch uquv rejasi asosida ishlab chiqiladi va tegishli vazirlik tamonidan tasdiqlanadi (Res XT eki Oliy va Urta maxsus ta`lim vazirligi tamonidan). Oquv rejasi ta`lim muassasasi ma`muriyatiga yuboriladi hamda mazkur uquv jadvali asosida tuziladi.Uquv jadvalida hafta davomida uqitiladigan uquv predmetlarining nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, uquv predmetlarining nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, u uquv yurti direktorining uquv ishlari buyicha urinbosari tomonidan tasdiqlanadi.
Oquv dasturi ham uquv rejasi kabi muhim davlat hujjati bulib, unda muayan uquv predmeti (Inson va jamiyat) ning mazmuni ochib beriladi va uquv yili davomida oquvchilar tamonidan uzlashtirilishi zarur bulgan bilim, kunikma va malakalar hajmi kursatiladi.
Oquv dasturlari tegishli ta`lim (umumiy urta, kasb-hunar eki oliy ta`lim) turidagi barcha ta`lim muassasalari uchun yagona uning talablari tula ravishda bajarilishi majburiy.
Dastur tushuntirish xoti, bulim va mavzular buyicha ajratilgan soatlar hajmi, dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan Adabiyotlar ruyxatidan iborat buladi.
Tushuntirish xatida uquv predmetining ahamiyati, uning fanlar tizimida tutgan urni, ular urtasidagi aloqadorlik, materialni urganish jarayonida hal etilishi lozim bulgan vazifalar ochib beriladi. Ayrim bulim va mavzularning urganish xususiyatlari kursatiladi, uqitish (ta`lim) metodlari va vositalarini kullashga doir tavsiyalar beriladi. Soatlar hisobini asosli urinlarda uzlashtirilishga yul quyiladi. Dastur materiali bulimlar va mavzular buyicha taqsimlangan bulib har bir mavzuning urganish uchun uzlashtirilishi majburiy bulgan tushunchalar tizimini shuningdek kunikma va malakalarning aniq kursatkichi beriladi, nihoyat oquvchilarga kuyiladigan yakuniy talablar baen etiladi. Dasturdagi material ta`lim va tarbiya maqsadlari, didaktik tamoiyillar, uzviylik va izchillikka muvofiq ravishda tanglanadi va taqsimlanadi.Uquv dasturlari kuyidagi tamoyillar asosida tuziladi:
1. Dastur mazmunining ilmiy xususiyatga egaligi
2. dastur mazmunining ijtimoiy g`oyaviy xususiyatga egaligi
3. nazariy g`oyalarning amaliet bilan birligi
4. dastur mazmunining ijtimoiy tarixiy xususiyati egaligi
5. dastur mazmunining muayan tizimiga ega bulishi
6. uquv predmetlari urtasidagi uzaro aloqadorlik, bog`lanishning mavjudligi
7. dasturni tayyorlashda oquvchilarning psixologik va ruhiy xususiyatlarini inobatga olish.
Oquv rejasi va dasturi ta`lim muassasi ma`muriyati, oquvchilar jamoalarining suzsiz amal qilishlari bulgan davlat hujjatidir.
Darslik-muayan uquv predmeti uquv dasturida kursatilgan hajmida didaktik talablarga muvofiq ravishda batafsil baen qilib beradigan uquv kitobi sonaladi. Darslikning xarakterli xususiyati bu uning mazmunining uquv dasturi mazmuniga mos kelishidir. Darslikda material bulimlar buyicha taqsimlanadi. Har bir mavzu muayan bob, uning tarkibida bulgan bandlar asosida ochib beriladi. Uquv djarsiga bir qator talablarga muvofiq yaratiladi. Ushbu talablar kuyidagilardan iboratdir.
1. Oquv darsligida ilmiy bilimlar tizimi va hajmi uquv dasturri talablariga hamda tegishli sinf oquvchilarning esh va psixologik xususiyatlariga mos bulishi kerak.
2. Darslikda baen qilingan ilmiy bilimlarning nazoriy asoslari hamda g`oyaviy yunalish tizimli va izchil bulishi, keltirilgan ma`lumiyat va dolillarning asosli, ishonchli bulishi, ular tug`ri tahlil, aniq ta`rif etilishi, tegishli xulosalar chiqarilishi lozim.
3. darslik fanda isbot qilinmagan, ma`lum ta`rif va qoydalarga ega bulmagan, muammoli masalalardan holi bulishi kerak.
4. Bayon qilinaetgan material oquvchilarga tushunarli pishiq-puxta va ixchom jumlalardan iborat bulishi lozim.
5. darslikning tashqi kurinishi, bezogi muayan sinf oquvchilarining estetik didlariga mos keladigan bulishi kerak.
6. darslik muayan sinf oquvchilari uchun joriy qilingan gigiena qoydalariga muvofiq bulishi kerak.
Darsliklar uquv materiallarini tularoq va chuqurroq egallab olishga erdam beruvchi uquvqullanmalari bilan tuldirilishi lozim. Yunalish va hol qiladigan vazifalarga kura uquv kullanmalarni kuyidagilarga bulish mumkin:
A) oquv materiallarini chuqurlashtiruvchi va uni eslab qolishga erdam beruvchi qullanmalar-xrestomatiya mashqlar tuplami, kartalar
B) kunikma va malakalarni qilishga erdam beruvchi qullanmalar-topchiriqlar kartochkasi
V) ma`lum tushunishni engillashtiruvchi kullanmlug`atlar, ma`lumaotnamalar
G) kup maqsadga xizmat qiluvchi kullanmalar-kinofil`mlar, entsiklopediyalar va boshkalar.
3. Davlat ta`lim standarti umumiy urta ta`lim, kasb hunar ta`limi hamda oliy ta`lim uchun alohida ishlab chiqariladi. Umumiy urta ta`limning davlat ta`lim standarti oquvchilar umumta`l tayergarligiga, saviyasiga quyiladigan majburiy minimal darajani belgilab beradi. DTS ta`lim mazmuni, shaqllari vositalari, usullari va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta`lim mazmunining uzaki hisoblangan standart vositasida mamlakat xududida faoliyat kursmataetgan turli ta`lim muassasalarida (davlat va nodavlat ta`limning barqaror darajasini ta`minlash sharti omalga oshiriladi. DTS uz mohiyatiga kura uquv dasturlari darsliklar kullanmalar, nizomlar uquv rejasi va boshka me`eriy hujjatlarni yaratish uchun asos bulib xizmat qiladi.
Umumiy urta (kasb huunar, oliy) ta`limning DTS uzining tuzilishi va mazmuniga kura davlat, xudud ta`lim muassasalari manfaatlari va vositalari muvozanatini aks ettiradi hamda eng muhim oquvchi shaxsi uning intilishlari qobiliyatlari va qiziqishlari ustivorligidan kelib chiqadi. DTS ni, uning talablarini bajarish Ozbekistan Respublikasi xududilari faoliyat kursataetgan mulkchilik shaqli va qiziqishustivorligidan kelib chiqadi.
Umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning DTS kuyidagi tamoyillarga tayangan holda ishlab chiqiladi.
-DTS ni davlat va jamiyat talablari va shaxs extiejiga mosligi
-oquv dasturlari mazmunining jamiyat ijtimoiy tarakkieti hamda fan texnika rivojlanish bilan bog`liqligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning boshka ta`lim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va ta`lim mazmunining uzviyligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`lim mazmunining insonparvarligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning mazmuni shaqli, vositalari va usullarini tanlashda innovatsiya texnologiya yutuqlariga tayanish.
-ta`lim mazmunining respublikadagi barcha xududlardagi birligi
-pedagogik tafakkurda qaror topgan an`anaviy qarashlar bilan “Ta`lim tug`risidagi” qonun va “Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi mazmunida ifodalangan zamonaviy talablarning uzviyligi ilg`or demokratik qonuniy mamlakatlarning ta`lim sohasida me`erlarni belgilash tajribalaridan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.