O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Shaxs va jamiyat.
Faollik va doimiy kamolotga intilish bilan bir qatorda 
shaxsning muhim xususiyatlaridan biri uning 
erkinligidir.
Erkinlikning yo’qligi turli 
ko’rinishlarda namoyon bo’lishi mumkin: qullik, krepostnoylik, qamoq, ma'naviy 
qullik va hokazo. Erkinlikning yo’qligi shaxsiy mas'uliyatning yo’qligini anglatadiki, 
u siz shaxs haqida so’z ham yuritish mumkin emas. Bunda shuni esda tutish kerakki, 
erkinlik bu anarxiya emas, zero «jamiyatda yashab undan ozod bo’lish mumkin 
emas». 
Erkinlik va mas'uliyat ikkita o’zaro dialektik bog’langan qarama-qarshilikni 
tashkil etadi. 
Inson o’zining ijtimoiy majburiyatlarini, jamiyat oldidagi burchini, o’z 
mas'uliyatini tabiiy bir hol, o’z erkinligi va ijtimoiy faolligining uzviy bir qismi 
sifatida qabul qilgandagina chinakam shaxsga aylanadi. 
Insonning hayotiy 
faolligi
uning shaxsining shakllanishining asosiy omili 
sifatida namoyon bo’ladi. Mazkur jarayon davomida faqat tabiiy va ijtimoiy dunyoga 
moslashish yuz berib qolmasdan balki inson uni o’z xohishiga mos ravishda 
o’zgartiradi. Bunda chinakam insoniy, shaxsiy, ijtimoiy taqozo etilgan olam 
shakllantiriladi. Jamiyatning o’zi, uning tizimi va tuzilishi, undagi munosabatlarni 
tashkil etuvchi unsurlar bularning hammasi shaxsning bunyodkorlik faoliyatining, 
uning dunyoni o’zgartiruvchi ijodiy faoliyatining natijasi. 
Ushbu o’zgarish jarayoni cheksizdir, chunki faoliyat, faollik inson shaxsining 
mohiyatini tashkil etuvchi kuchlarning namoyon bo’lishi, ochilishi va rivojlanishi 
demakdir. Dunyoni o’zgartirar ekan, faol shaxs ayni paytda o’z qobiliyatlari, 
mahorati, ko’nikma va bilimlarini uzluksiz ravishda takomillashtirib borgan holda 
o’z-o’zini yaratadi. Faol hayoti va ishi davomida shaxs doimiy ravishda sotsium 
ichidagi o’z aloqalarini kengaytiradi. Bunda insoniy ehtiyojlar doirasi kengayib 
boradi va shu bilan bir paytda mazkur ehtiyojlarni qondirish vositalarining sifat va 
son jihatdan o’sishi yuz beradi. 

---

214 
Axloq shaxs erkinligini, uning o’zini, o’z ehtiroslarini boshqarish qobiliyatini, 
insonning o’z qilmishlari uchun, avvalo, o’zi oldida javobgarligini nazarda tutadi. 
Axloq inson aqlini ezgu ishlarga yo’naltiradiki, bu shaxsiy manfaatdorlik tuyg’usidan 
xoli yaxshi niyatlarda namoyon bo’ladi. Individ erkinligi va axloqiy qadriyatlarning 
mos kelishi axloqqa xos xususiyatdir.Jamiyatning axloqiy qoidalari shaxsga bu 
qoidalarga rioya etish majburiyatini yuklaydi, shu sababli burch axloqiy qilmishlarga 
turtki beradigan muhim ichki omil hisoblanadi. Bundan xulq-atvor meyorlari va 
andozalariga oddiy rioya etish nari borsa ijtimoiy jarayon bir maromda kechishini 
ta’minlash imkonini beradi. Uning rivojlanishi uchun esa ijod imkoniyat yaratadi. 
Bunda ijodning vazifasi tarix talablariga javob berish, faoliyatning mutlaqo yangi 
dasturlarini topishdan iboratdir.