О’збекистон республикаси олий ва о’рта махсус та’лим вазирлиги тосҳкент кимйо технологийа институти «Саноат екологияси»


О'з билимини текшириш учун саволлар



Download 6,44 Mb.
bet19/67
Sana23.02.2022
Hajmi6,44 Mb.
#182448
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   67
Bog'liq
ЭКОЛОГИЯ маър. матн кирил., 2011

О'з билимини текшириш учун саволлар.
1. Қандай екологик тоза енергия манбаларини биласиз?
2. Озиқ-овқат етишмаслиги муаммосини келиб чикиш сабаблари нима?
3. Озиқ-овқат билан та'минлашнинг қандай юлларини биласиз?
4. Ресурслардан окилона фойдаланишнинг қандай тамойиллари бор?
5. Мониторинг нима ва унинг неча хил тури бор?
6. Табиий ресурс нима? У неча хил синфланади?
7 Ресурслар табиий жихатдан қандай синфланади?
8 Ресурслар тугалланиш даражасига биноан қандай синфланади?
9 Ресурслар иктисодий жихатдан қандай синфланади?
10. Инсоният олдида қандай муаммолар мавжуд?
11. Хом ашёдан қандай фойдаланилаяпди?
12. Енергетик ресурсларга нималар киради?
Таянч со’з ва иборалар:
Табиий ресурслар, реал ресурслар, потенциал ресурслар, тугалланадиган ресурслар, тугалланмайдиган ресурслар, қайта тикланадиган ва қайта тикланмайдиган ресурслар, ишлаб чикаришда фойдаланиладиган ресурслар, ишлаб чикаришда фойдаланилмайдиган
Енергия инкирози, атом енергетикаси, куёш енергияси, йер ости сувларининг иссиклик енергияси, денгиз енергияси, шамол енергияси, озиқ-овқат ресурслари, табиий биогеоценозларни саклаш, агробиоценгоз, мониторинг, санитар-захарлилик онисторинги, екологик мониторинг, бисфер мониторинг.
6-ма’руза
АТМОСФЕРАНИ МУХОФАЗА ҚИЛИСҲ
Режа:
1. Атмосфера ҳавосинитузилиши ва таркиби
2. Атмосфера ҳавосини ифлосланиши ёллари ва ифлосланиш оқибатлари.
3 Заҳарли газлар миқдорини камайтиришнинг ташкилий чора-тадбирлар.
4. Заҳарли газлар миқдорини камайтиришнинг технологик чора-тадбирлари.

Атмосфера деб Йерни ултрабинафша нурлардан ва кескин температура узгаришларидан сақлаб турувчи газсимон кобикка айтилади. Ташки ва ички факторлар та’сири остида атмосферада доимо гидроди-намик, иссиқлик, електромагнит, химиявий, фотохимиявий ва бошқа жараёнлар содир бо’либ туради ва уларга атмосфера ҳавосининг босими, температураси, окимларнинг юналиш тезлиги ва х.к. бог’лиқдир.


Атмосфера массаси - 5,3·10-15 т бо’либ, у планетамиз массасининг 1/106 қисмини ташкил қилади.
Атмосферани қуйидаги шартли 5 қатламга ажратилади:



Екзосфера

Ионопауза

Термосфера

Мезопауза

Мезосфера

Стратопауза

Стратосфера

Трапопауза

Тропосфера




1. Тропосфера - енг Йерга яқин жойлашган атмосфера қавати бо’либ унинг калинлиги акватор тепасида 16-18 км.ни, кутб тепасида еса, 7-9 км.ни ташкил етади. Бу қаватда атмосфера ҳавосининг 80% жойлашган бо’либ, асосий об-ҳаво узгаришлари шу ерда ҳосил булади. Ҳавонинг температураси - 70°C гача етади. Бу қатламда 8% намлик бордир.


2. Стратосфера - 50-60 км.гача масофада жойлашган бо’либ, бу ерда 5% атмосфера ҳавоси бордир. Бу қатламда ҳавонинг тезлиги 100 км (соат) температура аса хар 1 км.да 1-2°C га ошиб боради. Бу қатламда калинлиги 3 мм.га тенг бо’лган озон қатлами жойлашгандир.
3. Мезосфера - 80 км.гача масофани егаллайди. Бу ерда Йердан узоқ лаша боган сари температура камая бориб - 76°C га етади.
4. Термосфера - бу қатламда доимо температура ортиб боради, ҳавонинг зиолиги еса, жуда паст булади ва 800 км.гача масофани егаллайди.
5. Екзосфера - атмосферанинг енг юқори қатлами бо’либ, 800 км. дан юқори масофаларни егаллайди.
Газ заррачалари тезлиги 12 км/сек.га тенг бо’либ ионлашган ҳолатда булади. Температура еса 2000°К га тенг булади.
Ба’зи ҳолларда термосфера ва екзосфераларни юқори ионлашган ҳолда бо’лганликлари учун ионосфера - деб ҳам аталади.
Тоза атмосфера ҳавосининг таркиби қуйидагичадир:

МОДДА

ФОРМУЛА

% ХАЖМИ

Азот

Н2

78,1

Кислород

О2

20,93

Аргон

Ар

0,93

Углерод (ИИ) оксиди

СО2

0,03 – 0,04

Бодород

Ҳ2

0,01

Гелий

Ҳе

0,005

Неон

Не

0,00018

Криптон

Кр

0,0001

Ксенон

Хе

0,00001

Со’нгги 70-80 йил давомида органик ёқилг’и турлари - ко’мир, нефт, газни қазиб олиш ва ёқишни кескин ко’пайиши натижасида Ер атмосферасидаги углерод диоксид миқдорининг узлуксиз ортиши кузатилмоқда. Мавжуд баҳолашларга ко’ра углерод диоксиднинг миқдори шу давр мобайнида 10-12% га - 1990 йилдаги 0,029% дан 1980 йилда 0,033% ва 2000 йилда 0,036 % гача ортди. Атмосферадаги СО2 нинг абсолют миқдори 712 млрд тоннани, йиллик ко’пайиши еса 3 млрд тоннани ташкил етади.
Атмосферадаги углерод диоксид миқдори 0,042% гача ортганда қутблардаги музликлар бутунлай ериб кетади. Аксинча, у миқдорининг 0,015% гача камайиши сайёранинг бутунлай музлаб қолишига олиб келиши мумкин. СО2 миқдорини ХХ аср бошидагига нисбатан икки бараварга (0,060%гача) ортиши Йер куррасидаги ҳароратни 3ОС га ко’тариши мумкин. Сайёра иқлимининг исиши атмосферада иссиқхона газлари деб аталувчи метан, фторхлоруглеводородлар каби бошқа газларнинг то’планиши натижасида ҳам юз бермоқда.
Атмосферада шундай ярим о’тказувчи плёнка ролини сув буг’и ва иссиқхона газлари о’тайди. Улар углерод диоксид, азот оксидлари, фторхлоруглеводородлар (фреонлар), метан ва бошқалардир. Бу газлар миқдорининг ортиши натижасида Йер юзасидан иссиқликни космосга узатилиши камаяди ва ҳавонинг ҳарорати ко’тарилади.
Ҳозирги вақтда углерод диоксидининг ҳаводаги миқдори 0,0336% ни ташкил қилади. Агар унинг миқдори 2025 йилда кутилаётгандек 0,04-0,05% га еца, ҳавонинг ҳарорати 1,0-1,5ОС га ко’тарилад
Юқоридаги келтирилган тоза ҳаво таркибига кирмаган хар кандай бегона модда ифлосликлар деб аталади, я’ни тоза ҳавонинг сифатини ёмонлаштиради.



Download 6,44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish