Диверсификация. Унинг мо ияти, а амияти ва мазмуни



Download 43,21 Kb.
bet1/6
Sana21.11.2022
Hajmi43,21 Kb.
#869876
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
6.1 javob


карбюратор заводи, редуктор, асбоб-анжомлар, куйма, эхтиёт кисмлар, телевизор трансформаторлари, телевизорга футлярлар, конденсаторлар, юкори босимли насослар, диван-кроватлар учун оёклар ва бошкаларни ишлаб чикариш мисол була олади. Масалан, шарикодшипниклар, поршенлар, редукторлар, моторлар ва бошкалар тайёрлайдиган турли жараёнларга ташкилий жихатдан булиниши мумкин.
5.5. Саноатда диверсификациялаш. Унинг мо^ияти ва диверсификация ^илишнинг энг мухим устувор йуналиши
Диверсификация. Унинг мо^ияти, а^амияти ва мазмуни.
Диверсификация лотинча “diversificatio” сузидан олинган булиб “узгариш, хилма-хиллик” маъносини билдиради. Иктисодиётни, шу жумладан саноат ишлаб чикаришини диверсификация килиш туфайли тармоклар ва корхоналарнинг фаолият сохалари узгаради ва тайёрланадиган махсулотлар тури купайиб боради.
Илгари тула ихтисослашган корхоналарнинг бошка ишлаб чикариш тармоклари, хизмат курсатиш сохаларига кириб бориши, уларнинг фаолият сохаларининг кенгайишини билдирарди. Диверсификация натижасида эса турли-туман товарлар ишлаб чикарадиган, хизмат курсатиш хамда илмий тадкикот ва ишланмалар билан банд булган компаниялар, бирлашма ва жамиятлар, аммо хамиша хам технологик жихатдан боFланмаган кенг тармокли комплекслар вужудга келади.
Мустакилликнинг илк давридан бошлаб аста-секин товар ишлаб чикаришда тор ихтисосликдан воз кечиш, корхоналарда ишлаб чикарилаётган махсулотлар турини (номенклатура ва ассортиментини) купайтириш, куринишини узгартириш, янгидан янги махсулотлар ишлаб чикаришни узлаштириш яъни ишлаб чикаришни боскичма-боскич Диверсификация килиш жараёнларини амалга ошириш йулга куйилди.
Иктисодиётнинг “...таркибий тузилишини Диверсификация килиш борасида амалга отирилаётган, хар томонлама асосли ва чукур уйланган сиёсат бизни инкирозлар ва ботка тахдидларнинг салбий таъсиридан химоя киладиган кучли тусик, айтит мумкинки, мустахкам ва ишончли химоя воситасини яратди”39.
Диверсификацияни амалга оширишнинг такллари, хажми ва усуллари айникса 2005-2009 йилларда кенг авж олди ва ривожланишнинг умумий, инвестицион консепсиясига айланди. Шу сабабли мамлакатимиз Президенти Ислом Каримов ишлаб чикаришни Диверсификациялашни давом эттириш ва уни модернизациялаш, техник ва технологик жихатдан янгилаш билан бирга уЙFунлаmтириб олиб боришни давом эттиришни Узбекистон шароитида жахон молиявий - иктисодий инкирози окибатларини бартараф этишнинг энг мухим устувор йуналишларидан бири эканлигини кайта-кайта таъкидламокдалар.
Якин ва узок келажакда хам ишлаб чикаришни Диверсификация килишнинг асосий йуналишлари куйидагилардан иборат:

  • корхона ва тармокларнинг фаолият сохаларини кенгайтириш;

  • махсулот ва хизматлар турларини купайтириш;

  • махсулот ва хизматлар сифатини такомиллаштириш;

  • махсулот ва хизматлар бозорини кенгайтириш.

Иктисодиётнинг реал секторида фаолият юритаётган корхоналарни Диверсификациялаш уларнинг нафакат фойда (даромад) олиш имкониятларини мустахкамлайди, балки Узбекистоннинг жахон бозорида янгидан-янги марраларга эришишида мухим омил булиб хизмат килади.
Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев томонидан кабул килинган “Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси туFрисида”ги Фармонида олиб борилаётган ислохотлар самарасини янада ошириш, давлат ва жамиятнинг хар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, мамлакатимизни модернизация килиш хамда хаётнинг барча сохаларини либераллаштириш буйича устувор йуналишларни амалга ошириш максадида 2017 — 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси тасдикланди40 . Ушбу Харакатлар стратегиясида иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари алохида мухим урин эгаллайди. Иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг асосида албатта таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиттт хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш масаласи туради.
Иктисодиёт таркибида саноатнинг ривожланиши динамикасидаги мухим узгариш сифатида корхоналар ва ишлаб чикаришни модернизациялаш, техник ва технологик янгиланиш асосида саноатда чукур таркибий узгаришлар ва диверсификациянинг амалга оширилгани хисобланади.
Саноат сиёсатидаги асосий устуворлик институционал ислохотларнинг сифатини ошириш ва тадбиркорлик фаолиятига кенг йул очиб бериш, саноат ишлаб чикаришни модернизациялаш ва диверсификациялаш, иктисодиётининг реал сектори корхоналарини куллаб-кувватлаш, урта ва узок муддатда саноатни ривожлантириш буйича дастурий чора-тадбирларни амалга оширишга каратилди.
Давлат рахбари томонидан Харакатлар стратегиясида41 юкори
технологияли кайта ишлаш тармокларини, энг аввало, махаллий хомашё ресурсларини чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматли тайёр махсулот ишлаб чикаришни жадал ривожлантиришга каратилган сифат жихатидан янги боскичга утказиш оркали саноатни янада модернизация ва диверсификация килиш зарурати алохида таъкидланди.
Миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларининг ракобатбардошлигини ошириш масаласи хал этиш буйича Хдракатлар стратегиясида иктисодиётнинг базавий тармокларидаги 4400 дан ортик корхоналарнинг рентабеллик даражасини ошириш ва молиявий соFломлаштириш хамда ишлаб чикариш кувватларидан фойдаланиш даражасини ошириш асосида ишчилар сонини купайтиришга эришиш режалаштирилган. Бу тадбирлар натижасида корхоналарнинг рентабеллик даражаси ошади, ишлаб чикариш кувватларидан фойдаланиш даражасини ошириш ва ишчилар сонини купайтиришга олиб келади.
Хдракатлар стратегиясини амалга оширишга оид давлат дастурининг асосий максади халк фаровонлигини ошириш ва унинг эртанги кунга ишончини ошириш хамда розилик хиссини таъминлаш буйича устувор вазифаларни амалга оширишдир. Иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг асосида албатта таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш масаласи туради. Юкоридаги юксак максадларга эришиш учун куйидаги йуналишларга алохида урFу берилган ва аник ечимлари курсатиб утилган42:

  • миллий иктисодиётнинг таркибида саноат, хизмат курсатиш сохаси, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини купайтириш;

  • ишлаб чикаришни модернизация килишга каратилган фаол инвестиция сиёсатини олиб бориш;

  • юкори технологияли кайта ишлаш тармокларини сифат жихатидан янги боскичга утказиш оркали саноатни янада модернизация ва диверсификация килиш;

  • иктисодиёт тармоклари учун самарали ракобатбардош мухитни шакллантириш хамда махсулот ва хизматлар бозорида монополияни боскичма-боскич камайтириш;

  • ички ва ташки бозорларда миллий товарларнинг ракобатбардошлигини таъминлаш максадида принципиал жихатдан янги махсулот ва технология турларини узлаштириш;

  • ишлаб чикаришни махаллийлаштириш, истеъмол товарлар ва бутловчи буюмлар импортининг урнини босиш, тармоклараро саноат кооперациясини кенгайтириш;

  • ишлаб чикаришга энергия тежайдиган технологияларни кенг жорий этиш, кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш, иктисодиёт тармокларида мехнат унумдорлигини ошириш;

  • фаолият курсатаётган эркин иктисодий зоналар, технопарклар ва кичик саноат зоналари самарадорлигини ошириш, янгиларини ташкил этиш;

  • хизмат курсатиш сохасини жадал ривожлантириш, ялпи ички махсулотни шакллантиришда хизматларнинг урни ва улушини ошириш, курсатилаётган хизматлар таркибини тубдан узгартириш;

  • туризм индустриясини жадал ривожлантириш, туризм инфратузилмасини кенгайтириш;

  • экспорт фаолиятини либераллаштириш ва соддалаштириш, экспорт таркибини ва географиясини диверсификация килиш, иктисодиёт тармоклари ва худудларнинг экспорт салохиятини кенгайтириш ва сафарбар этиш;

  • йул-транспорт инфратузилмасини янада ривожлантириш, иктисодиёт, ижтимоий соха, бошкарув тизимига ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш.

2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини
ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини «Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили»да амалга оширишга оиддавлат дастурида таркибий узгартиришларни чукурлаштириш,
миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва
209
диверсификация килиттт хисобига унинг ракобатбардошлигини ошириш йуналишида корхоналарнинг маблаFлари, УзТТЖ, тижорат банклари кредити, хорижий инвестиция ва кредитлар хисобига 2017 — 2021 йилларда умумий киймати 40 миллиард АК,Ш доллари микдоридаги 649 та инвестиция лойихасини назарда тутувчи тармок дастурлари амалга оширилади.
Натижада кейинги 5 йилда саноат махсулотини ишлаб чикариш 1,5 баравар, унинг ялпи ички махсулотдаги улуши 33,6 фоиздан 36 фоизгача, кайта ишлаш тармоFи улуши 80 фоиздан 85 фоизгача ошади. 2017 йилда 7 5 дан ортик янги турдаги ракобатдош тайёр махсулотлар узлаштирилади.
2017 йилда умумий киймати 1,0 млрд. долларлик 145 та ишлаб чикариш кувватларини фойдаланишга топшириш, шу жумладан:

  • мева-сабзавот ва гушт-сут махсулотларини кайта ишлаш сохасида 147 млн. долларлик 63 та лойиха;

  • рангли ва кимматбахо металларни чукур кайта ишлаш буйича 217 млн. долларлик 6 та лойихд;

  • кимёвий хом ашёларни чукур кайта ишлаш буйича 25 млн. долларлик 2 та лойиха;

  • углеводород хом ашёларини кайта ишлашни чукурлаштириш буйича 342 млн. долларлик 6 та лойиха;

  • тайёр чарм-пойабзал махсулотлари ишлаб чикаришни кенгайтириш буйича 6 млн. долларлик 9 та лойиха;

  • фармацевтика махсулотлари ишлаб чикаришни оширишга йуналтирилган 24 млн.долларлик 7 та лойиха;

  • курилиш материаллари ишлаб чикаришни янада кенгайтириш буйича 151 млн. долларлик 29 та лойиха;

• тайёр тукимачилик ва тикув-трикотаж махсулотлари ишлаб чикаришни ошириш буйича 178 млн. долларлик 15 та лойиха.
Иктисодиёт ва унинг етакчи тармокларини модернизация килиш ишлаб чикаришни диверсификациялашга олиб келади. Ушбу атамага мамлакатимиз иктисодиёти ислохотчилари куйидагича таъриф беришган: “Диверсификация-юкори кушилган киймат усиш динамикасини таъминловчи ишлаб чикарилаётган махсулот ва хизматлар ассортиментининг ошиши ва кенгайиши жараёнидир. Диверсификация жараёни иктисодиёт тармокларида олиб борилаётган модернизация ва таркибий узгаришлар билан бевосита уЙFунлашган”43.
Ишлаб чикаришни ташкил этишнинг ассиметрик шакллари хисобланган ихтисослашув ва диверсификация жамият ривожланишининг турли боскичларида турли хил нисбатларда ишлаб чикаришда кулланилган. Диверсификация жараёнлари, айникса 50-йилларнинг урталаридан бошлаб юкори суръатларда ривожлана бошлади. Бунинг энг асосий сабабларидан бири шундан иборатки, бу даврда фан-техника тараккиётиншг жадаллащуви корхоналар ва фирмалар уртасидаги ракобат курашини олиб келди. Бунинг натижасида эса корхоналар томонидан олинадиган фойда меъёри нисбатан бараварлашди ва ишлаб чикариш самарадорлигини оширишнинг ихтисослашувга асосланган манбалари нисбатан уз имкониятларини тугатди. Шу муносабат билан айтиш мумкинки, диверсификация жараёнларини амалга ошириш зарурияти дастлаб микрокорхоналар, фирмалар ва компаниялар даражасида намоён булди.
Айнан, шу даврдан бошлаб диверсификациянинг иктисодий мазмуни ва мохияти максади ва йуналишлари иктисодий адабиётларда урганила бошланди. Бирок бу пайтда диверсификация жараёнларининг ягона назариясн ишлаб чикилмаган булиб, олимлар бу категорияни турли йуналишларда ва турли мазмунда ишлатиб келдилар. Умуман олганда, диверсификация купрок микро даражада кулланилиб, корхона ва фирмалар 43
фаолиятининг кенгайииши товарлар ва хизматлар турларининг отттиттти маъносида тушунилган.
Диверсификация куп киррали, мураккаб ва зиддиятли жараёндир. Уни амалга ошириш усуллари, механизми, максади ва вазифалари турличадир, бу эса унинг иктисодий мазмунини тулик ифодалайдиган ягона таъриф беришни кийинлаштиради. Шундай булсада, барча диверсификация жараёнларининг туб мохдяти бир хилдир. Саноат корхоналари фаолияти иктисодий - ижтимоий ва илмий-техника шароитларининг кескин узгариши ташки мухдтга, вазиятта мослашиш учун бошкаришга булган талабнинг узгаришга олиб келди.

Download 43,21 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish