O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

2-§. Davlatning ichki va tashqi funksiyalari hamda ularga ta’sir qiluvchi omillar 
Jamiyat va uning siyosiy tuzumi rivojlana borishi oqibatida davlatning funksiyalari 
tizimvda ham o’zgarishlar sodir bo’lib turgan, shu jumladan tamoman yangi funksiyalar 
1
[1]
Спиридонов Л.И. Теория государства и права. Учебник Москва, 1995, 47-48-betлар. 
2
[2]
СпиридоновЛ.И.Теория государства и права. Учебник, Москва, 1995, 47-48-betлар. 

---

98 
paydo bo’lgan. Bu holat keng ijtimoiy taraqqiyot sababli yuz bergan. Tarixda qullar va 
quldorlar, krepostnoy dehqonlar va feodallar, yollanma ishchilar va kapitalistlar 
bo’lganligini inkor yetish mumkin emas. Shu boisdan quyida davlat funksiyalarini quldorlik, 
feodal, burjua (kapitalistik), sobiq SSSR davlatlari misolida ko’rib o’tamiz. 
Quldorlik davlatlarining quyidagi funksiyalari mav-jud bo’lganligini aslo inkor yetish 
mumkin emas. S.Ayniyning «Qullar» romanida yozishicha, O’rta Osiyoda hatto XVIII 
asrgacha qul bozorlari mavjud bo’lgan ekan. Qur’onda va musulmon huquqining boshqa 
manbalarida qullarning mavjud bo’lganligi, ularning huquqiy maqomi haqida ko’plab 
ma’lumotlar uchraydi. 
Quldorlik davlatlarining ichki funksiyalari
1. Davlatning xo’jalik yuritish faoliyati. Buni umumiy ommaviy ishlar yuritish 
funksiyasi, deyish mumkin. Bu faoliyat mamlakatning, urug’ Yoki qabilaning umumiy 
manfaatlarini nazarda tutib, olib borilgan. Bu funksiya, ayniqsa, Sharqda ma’lum darajada 
rivoj topgan. Chunki bu mintaqada dehqonchilik ishlari sugorish asosida olib borilgan, 
buning uchun esa kanallar qurish, suvni xo’jaliklar o’rtasida taqsimlash kabi masalalar 
davlat organlari tomonidan bajarilgan. 
2. Quldorlar mulki va manfaatlarini qo’riqlash. Bu funksiyani amalga oshirish uchun 
qadimgi davlatlar qator huquqiy normativ hujjatlarni qabul qilgan va ularga rioya etilishini 
ta’minlab turganlar, boshqa mulkiy munosabatlarni tartibga solish choralarini ishlab 
chiqqanlar. 
3. Quldorlik davlatlarida kullar va boshqa ezilgan omma qarshiligini bostirish 
funksiyasi bo’lgan. Chunki qullar deyarli huquqsiz bo’lib, o’z quldorlariga xizmat qilgan, 
agar ular bu og’ir hayotdan norozi bo’lib, g’alayon ko’tarsa, quldorlik davlati tomonidan 
ayovsiz ravishda bostirilgan, albatta. 
4. Quldorlik davlatlari xalq ommasini g’oyaviy tomondan davr ruhida tarbiyalash 
funksiyasini ham bajargan. Bunda quldorlik tuzumini nazariy jihatdan asoslashga, qullar 
qo’zg’olonini jamiyat uchun xavfli kuch, deb ko’rsatishga harakat qilishgan. Bunda 
dunyoviy ilmiy bilimlarnitsg pastligi sababli quldorlik davlatlari aholiga g’oyaviy tarbiya 
berish maqsadida diniy aqidalardan keng foydalangan.