O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Quldorlik davlatlarining tashqi funksiyalari
1. Ular ham boshqa davlatlar kabi mamlakatni tashqi dushmanlardan mudofaa qilish 
funksiyasini amalga oshirganlar, qo’shni davlatlar bilan ma’lum darajada aloqalar olib 
borishgan, savdo munosabatlarini o’rnatishgan. 
2. Ular boshqa mamlakatlar aholisini (hududini) bosib olish, talash, ezish, soliq (boj, 
o’lpon) to’latish funksiyasini ado qilib turishgan. Bunday faoliyatning maqsadi boshqa 
davlatlar xalqlari hisobiga boyish, urushda asir tushganlarni esa qul qilib ishlatish bo’lgan. 
Xuddi ana shu quldorlik jamiyatida dastlabki bosqinchilik urushlari kelib chiqqan, boshqa 
davlatlar hududini egallab olishga ko’plab urinishlar yuz bergan. Bosqinchilik urushlari 
oqibatida qadimgi Urartu (Armanistonda), Eski Nisa (Turkmanistonda) davlatlari, Kushon 
saltanati (O’zbekistonda) keyinchalik yo’q bo’lib ketgan. 
O’z mohiyati va mazmuni bilan quldorlik davlatlarining funksiyalari feodal davlatlari 
funksiyalarida ham asosan takrorlanadi. 
Feodal davlatlarning ichki funksiyalari
1. Ijtimoiy (ommaviy) ishlar funksiyasi. Bu funksiya ayrim davlatlar, ayniqsa 
Sharkda sugorish asosida dehqonchilik ipshari olib boruvchi davlatlar faoliyatida ko’proq 
bajarilgan. Masalan, Amir Temur va temuriylar hukmronligi davrida davlat tomonidan qator 
bunyodkorlik tadbirlari amalga oshirilganligi olimlar tomonidan ta’kidlanmoqtsa. Bu haqda 
Alisher Navoiyning «Farhod va Shirin» dostonida ham, sugorish inshootlari qurilishida 
qahramonlik ko’rsatganlar xususida gapiriladi. O’sha davlatlar bu yo’nalishda madaniy-
oqartuv, maorif, aholiga turli xizmat ko’rsatish borasida ham ma’lum umumiy ishlarni olib 

---

99 
borganlar. Bu ishlar aholining barcha tabaqalariga taalluqdi bo’lgan va butun mamlakat 
farovonligiga xizmat qilgan. 
2. Shu bilan birgalikda davlat ishlab chiqarish qurollari va vositalariga bo’lgan feodal 
mulkchiligini ustun darajada qo’riqlash funksiyasini barcha tashkiliy va huquqiy usullar va 
choralar bilan amalga oshirib turgan. Shunday bo’lmasligi mumkin ham emas edi. Chunki 
aholining iqtisodiyotda hukmron bo’lgan guruhlari siyosiy hokimiyatda yagona kuch bo’lib, 
davlatni o’z manfaatiga xizmat qilishga yo’naltirgan, feodallarning erga bo’lgan 
mulkchiligini himoya qilgan. 
3. Bu ham kam edi. Feodal davlatlari krepostnoy dehqonlarni qaramlikda tutib 
turish, lozim bo’lganda ularning qarshiligini bostirish funksiyasini atyu qilib turishgan. 
Bunday faoliyatni hatto alohida feodallar ham 
4. Buning ustiga feodal davlatlari xalq ommasini mafkuraviy tomondan tarbiyalash 
funksiyasini ham bajarib turgan va bunda din aqidalari va tuzilmalaridan mohi-rona 
foydalangan. Buning ustiga ular dunyoviy bilimlar sohiblariga qarshi qattiq kurash olib 
borganlar. Buyuk olimlik darajasiga ko’tarilgan Kopernik, Mirzo Ulug’bek va boshqalar 
fojiasi buning dalilidir.