O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Burjua davlati. 
Dastlabki burjua (kapitalistik) davlatlar bundan 200-300 yil 
muqaddam Ovrupo va Shimoliy Amerikada vujudga kelgan. Xususan, ular Buyuk fransuz 
inqilobidan keyin keng tarqaldi. 
Burjua jamiyatini loaqal bir xususiyati - rasman mustahkamlangan sinfiy tengsizlikka 
asoslangan o’zidan oldingi ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalardan farqli o’laroq, kapitalistik 
ishlab chiqarish usuli o’z mehnatini erkin sotuvchi ishchilarga ega bo’lganligi uchun ham 
ancha ilg’or (progressiv)roq deyish mumkin. Umuman esa, burjuaziya «Ozodlik, tenglik, 
qardoshlik» kabi maftunkor shiorlardan foydalanib, hokimiyatni qo’lga kiritardi. AQShning 
Mustaqillik deklaratsiyasida, Fransiyaning Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasi va 
boshqa xuddi shunday hujjatlarda barcha odamlarning teng bo’lib tug’ilishi va teng 
huquqlarga ega ekanligi, ular shunday holatda qolishlari kerakligi e’lon qilinardi. Biroq, 
afsuski, bunday va’dalarning ko’pchiligi hayotga tatbiq etilmay qolib kyetardi. Nihoyat, 
burjua davlati tabaqaviy tengsizlikni barham toptirgan bo’lsa-da, uning o’rniga ijtimoiy 
tengsizlik keldi. Birovlar ishlab chiqarish vositalariga egalik qilsa, ulardan mahrum 
boshqalar esa, o’z ishchi kuchlarini sotishga majbur edilar. Shuni ham e’tiborga olish 
muhimki, burjua jamiyati o’z taraqqiyoti davomida qator bosqichlardan o’tadi, u bilan birga 

---

54 
davlat ham o’zgarib boradi. 
Birinchi bosqich 
(sarmoyaning ilk jamg’arilishi va erkin raqobat davri)da 
burjuaziya sinfi juda ko’psonli bo’lib, ozmi-ko’pmi teng hajmdagi mulkka ega bo’ladi. Ana 
shuning o’zi ularning umumiy manfaatlarini belgilaydi. Burjua davlati ushbu manfaatlarning 
ifodachisi va himoyachisi sifatida maydonga chiqadi. Uning faoliyati yaqqol ko’zga 
tashlanadigan sinfiy tusga ega bo’ladi: ishchilarning birlashishlari man etiladi, mulkiy 
ma’lumot olish, o’troqlik va
, shu kabi tsenzlar deb ataladigan turli to’siqlar joriy etilib, 
ishchilarning davlatni boshqarishdagi ishtiroklarini cheklashga erishiladi. Shu tariqa yalpi 
teng huquqlilik tantanali shiorligicha qolib ketib, amalda siyosiy tengsizlik qonuniy jihatdan 
mustahkamlanib bordi. Davlat ham, huquq ham hukmron sinf manfaatlarini himoya qilar, 
ya’ni o’z funksiyasini astoydil bajarardi. Davlatning umumijtimoiy funksiyalari chetga surib 
qo’yilgan edi. 
Burjua jamiyati rivojining