O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

birlashgan kapitalizmga 
aylanadi. 
Asrimizning 30-yillarida burjua jamiyati o’z taraqqiyotining yangi, hozirgi 
zamon bosqichiga kiradi. 
Bu davr burjua davlatidagi tub o’zgarishlar bilan ajralib turadi. 
Sodir bo’lgan o’zgarishlarning sabablari, eng avvalo, asr boshidagi inqilobiy harakatning 
o’sishi bilan bog’liqdir. Jumladan, Rossiyadagi 1917 yil oktyabr voqealari butun dunyo 
hamjamiyatidagi burjua davlatining o’zgarishiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi. 
Burjua davlatining o’zgarishiga fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari ham ta’sir etmay 
qolmadi. Zero, savodxon, yuksak malakali kishilargina yaxshi ishchi bo’lishi mumkinligi 
ravshan bo’lib qolgandi. Umuman olganda, insoniyat - ekspluatatorlar ham, ekspluatatsiya 
qilinuvchilar ham aqlliroq bo’lib boraverishlari sezilgan. Ekspluatatorlar, jumladan, ishchilar 
sinfini o’z «qora to’ni»da saqlab qolaverish qimmatga tushayotginini, bu narsa xavf-

---

55 
xatardan xoli emasligini tushunib qolishdi. Ekspluatatsiya qilinuvchilar ham qurol 
yordamidagina murosa yo’lini topish birdan-bir chora emas, degan xulosaga keldilar. Bu 
mehnat unumdorligining ancha o’sishiga va oqibat natijada aholi turmush darajasining 
oshishiga olib keldi. 
Bundan tashqari, hozirgi zamon burjua jamiyatida davlat ham ishtirok etayotgan 
aksiyalashtirishning kuchayib borish jarayonida asta-sekin xususiy mulk ulushi qisqarib 
bormoqda, bu esa, jamiyatning iqtisodiy asoslari o’zgarayotginini bildiradi. Ayni paytda, 
yo’qsullar (prolyetariat) sinfi tugab ketmoqda. Zero, yo’qsullar kamayib, aksiyadorlar soni 
ortib bormoqda. Ishchilarning aksariyati aholining boshqa qatlamlari bilan birgalikda 
«o’rta» sinfni vujudga keltirmoqda. Endilikda ilgarigadek burjuaziya qo’lida 
qolayotganligiga qaramay, jamiyat qolgan qismining unga ta’siri kuchaymoqda. Bunda 
demokratik saylov tizimi qo’l kelmoqda. Chunki mazkur jarayonda hukmron rahbar 
doiralarining ko’pchilik vakillari butun jamiyatning sergak va jiddiy nazorati ostida bo’ladi. 
Huquq va qonunchilik tobora ko’proq ahamiyat kasb eta boradi: ijtimoiy, huquqiy davlatni 
chinakamiga shakllantirish sari muayyan olg’a siljishlar ro’y bermoqda.
Davlatning funksiyalari sezilarli darajada o’zgardi. U rejalashtirish, davlat 
buyurtmalarini joylashtirish, kreditlash yo’llari bilan iqtisodiyotga faol aralashmoqda. Xalq 
xo’jaligining ayrim tarmoqlarini davlat ixtiyoriga o’tkazish amalga oshirilmoqda. Lekin, bu 
yerda so’z ushbu tadbirni zo’ravonlik bilan bajarish haqida borayotgini yo’q. Aksincha, 
davlat xususiy tadbirkorlar uchun samarasiz, ammo aholi ehtiyoji mavjud bo’lgan buyumlar 
ishlab chiqarishni hamda xizmat ko’rsatishni o’z zimmasiga oladi. 
Xulosa qilib aytganda, hozirgi zamon g’arb burjua davlati klassik ma’nodagi burjua 
davlatidan jiddiy farq qiladi. Zero, uning mohiyatini tushunish uchun sinfiy yondashuvning 
o’zi mutlaqo yetarli emas. Shuning uchun ham davlat-ning faqat sinfiy mohiyatinigina 
emas, balki uning hozirgi vaqtda tobora ko’proq ahamiyat kasb etib borayotgan ijtimoiy 
jihatini ham hisobga oluvchi davlat tahliliga boshqacha yondashuvlardan ham foydalanish 
kerak.