O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

tsivilizatsiyaviy yondashuv
davlat tipologiyasiga tobora keng 
e’tiborga loyiq, zamonaviy yondashuv bo’lib bormoqda. Hozirgi vaqtda unda «texnologik» 
deb nom olgan yo’nalish ustunlik qilmoqda. Texnologik yo’nalishga muvofiq davlat tipi shu 
davlatga xos bo’lgan fan-texnika taraqqiyoti bosqichiga, aholi turmush darajasiga bog’liq 
ravishda belgilanadi. 
Misol tariqasida 
«iqtisodiy o’sish bosqichi nazariyasi»
ni keltirish mumkin. 
Taniqli Amerika sotsiologi va siyosatdoni Uolt Rostou uning muallifidir. Ushbu nazariya, 
muallif fikriga ko’ra, marksizmga jang e’lon qilishi hamda hozirgi zamon tarixini o’rganish 
metodi sifatida uni siqib chiqarishi kerak. Unga binoan iqtisodiy rivoji bo’yicha barcha 
jamiyatlarni 
besh bosqich
dan
biriga - ya’ni an’anaviy jamiyat; islohotlarga asos 
solinadigan o’tish jamiyati; siljish jarayonini boshdan kechirayotgan jamiyat, pishib 
yetilayotgan jamiyat va xalq iste’molining yuksak darajasiga erishgan jamiyatga kiritish 
mumkin. 
Mazkur ta’limotga ko’ra, aynan beshinchi bosqichda «umum-farovonlik davlati» deb 
atash mumkin bo’lgan jamiyat yuzaga keladi. Biz yuqorida tilga olgan «yagona hindutrial 
jamiyat», «posthindutrial jamiyat» nazariyalari ham oldingi nazariyaga g’oyat yaqindir. 
Ingliz tarixchisi A.Toynbi davlat tiplari to’g’risidagi masalaga tsivilizatsiyaviy 
yondashuvning boshqa bir yo’nalishi vakilidir. U tsivilizatsiyani diniy, ruhiy, madaniy va 
boshqa belgilariga ko’ra birligini ko’rsatuvchi jamiyatning yopiq, lokal holati, deb 
10
Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. 5-tom, Т., ««O’zbekiston”», 1997, 107-bet.
11
Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1996, 19-20-betлар.

---

51 
tushuntiruvchi ta’limot mualliflaridan hisoblanadi. Shu belgilarga ko’ra, u jahon tarixida 20 
dan ortiq tsivilizatsiyalarni ajratib ko’rsatadi. Toynbi jamiyat va davlat haqidagi 
tushunchalarni aralashtirib yuborishi e’tiborni tortadi. Binobarin, uning nazariyasi qiziqish 
uyg’otsa-da, biroq u davlatdan ko’ra ko’proq jamiyat tipologiyasiga mansubdir. 
Davlat tipologiyasiga boshqacha yondashuvlar ham mavjud. Ular asosida boshqacha 
mezonlar yotadi-yu, lekin ular, odatda, sub’yektiv xarakterga ega. Shuning uchun biz 
e’tiboringizni faqat ikki asosiy yondashuvga qaratdik. Yana davlat tipologiyasi to’g’risidagi 
masalani o’rganishda bir-biriga qarama-qarshi qo’ymagan holda har ikkalasidan kerakligini 
ta’kidlash zarur deb hisoblaymiz.