O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
4-§. Huquqiy tartibga solishning ijtimoiy va ruhiy mexanizmi 
Ijtimoiy munosabatlarga huquqiy ta’sir etish jarayonining ichki tuzilishini 
(strukturasini) yanada kengroq talqin qilish mumkin. Zero, bu nihoyatda serqirra, 
mazmundor va turfa xil namoyon bo’lish jihatlariga ega hodisadir. Huquqiy tartibga solish 
yuridik mexanizmdan tashqari, ijtimoiy (sotsial) va ruhiy (psixologik) mexanizmlarga ham 
ega. 
Ayonki, huquq ijtimoiy muhitda amal qiladi. Uning harakatlanishiga turli ijtimoiy 
omillar, hayotiy vaziyat hamda hodisalar ta’sir ko’rsatadi. Ilmiy adabiyotlarda huquqning 
kundalik real hayotda amal qilish hodisasi 
huquq harakatlanishining ijtimoiy (sotsial) 
mexanizmi 
deb yuritiladi. 
Huquq harakatlanishining yoki huquqiy tartibga solishning ijtimoiy mexanizmi 
deganda, huquqiy prinsiplar va normalarning talablarini huquq sub’yektlari xulq-atvori 
hamda yurish-turishiga aylantirish (singdirish) bilan bog’liq jarayonga ta’sir etuvchi ijtimoiy 
va boshqa hayotiy omillarning yalpi umumiy tizimi tushuniladi. 
Mazkur jarayonning asosiy bosqichlariga quyidagilar kiradi: huquq prinsiplari va 
normalari mazmunini barchaning e’tiboriga etkazish; huquqiy aktlarda ijtimoiy foydali 
maqsadni ifodalash orqali huquqqa muvofiq xulq-atvorni yo’naltirib turish; huquqdy 
ko’rsatmalar yordamida ijtimoiy foydali huquqqa muvofiq xulq-atvorni shakllantirish; 
ijtimoiy-huquqiy nazoratni amalga oshirish. 
Huquqiy tartibga solishning ijtimoiy mexanizmini tavsiflashda uning ushbu jihatlari 
alohida o’rin tutadi: 
a) 
huquqiy axborotning darajasi va xarakteri. 
Huquqning samarali amal 
qshshshi ko’p jihatdan huquq sub’ek-tlari tomonidan amaldagi yuridik normalarni bilish 
hamda anglab etish darajasiga bog’liq. Tabiiyki, bunda huquqiy qoidalarning barchaning 
e’tiboriga qay yo’sinda va qay me’yorda etkazilishi muhimdir. Tadqiqotlar shuni 
ko’rsatmoqdaki, aholi tomonidan huquqiy prinsiplar va aniq yuridik normalarni bilish 
darajasi bir xil emas. Aholining turli qatlamlariga huquqiy axborot har xil yo’l va vositalar 
orqali borib etadi. Huquqiy axborotning etkazilishida ommaviy axborot vositalar - radio, 
televidenie va mat-buotning o’rni alohidadir; 

---

207 
b)