O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari” ilmiy tadqiqot markazi

XMTning asosiy faoliyati xodimlar sog‘lig‘iga zararli mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlar va ular oila a’zolariga ijtimoiy kafolatlarning minimal miqdorini aniqlash bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqishga yo‘naltirilgan. Keyinchalik bu tashkilotning ijtimoiy muhofaza muammolariga yondashuvi ancha kengayib, tibbiy xizmat ko‘rsatish, mehnatni tashkil etish va xodimlarni kasbga tayyorlashning turli masalalarini ham qamrab oldi. 1944 - yilda XMT ikkita muhim hujjat: “Daromadni taqsimlash to‘g‘risida”gi 67-tavsiyanoma va “Tibbiy xizmat to‘g‘risida”gi 69-tavsiyanomalarni qabul qilganidan so‘ng ijtimoiy muhofazaning keng va barcha ishlarni qamrab oluvchi tizimini yaratish imkoniyati tug‘ildi.

Bu hujjatlar xodimlar sog‘lig‘i yoki ularning moddiy faravonligiga xavf tug‘iladigan vaziyatlarda ijtimoiy kafolatlash uchun javobgarlikni davlatlar va hukumatlar zimmasiga yuklaydi.

XMT tavsiyalarida o‘zaro yordam va ijtimoiy sug‘urta dasturlarini yagona ijtimoiy muhofaza tizimiga biriktirish, jumladan, alohida xodimlar guruhi va ularning oila a’zolariga asosiy kafolatlar berishning turli usullaridan keng foydalanish taklif etilgan. XMT faoliyatining rivojlanishi jarayonida ijtimoiy muhofazaning milliy tizimlarini yaratishga oid shart-sharoitlar ishlab chiqildi.

Bunda ijtimoiy siyosatning asosiy tamoyillari quyidagilarni nazarda tutadi:

• 
  barcha xodimlarga mehnat qilishga tayyorgarlik ko’rish va unda ishtirok etish har qanday asosdagi kamsitishlardan xoli tarzda teng foydalanish ta’minlanishi kerak;
  
• 
  milliy siyosat va dasturlar fuqarolarni, birinchi navbatda, ularni o‘z manfaatlari, shuningdek, mamlakat ehtiyojlarini nazarda tutib, mehnat layoqatlarini rivojlantirishga undashi kerak;
  
• 
  ta’lim tizimida Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida yoshlar va katta yoshdagilar butun hayotlari mobaynida kasbiy tayyorgarlik ko‘rish talablariga javob berishi kerak;
  
• 
  kasbiy tayyorgarlik milliy siyosati va dasturlarini hukumat tadbirkorlar hamda xodimlar tashkilotlari bilan hamkorlikda milliy dastur asosida ishlab chiqishi va amalga oshirishi kerak.
  

XMT ko‘p shug‘ullanadigan eng keskin masalalardan biri inson huquqlarini himoya qilish hisoblanadi. Tashkilot turli mamlakatlarda inson huquqining buzilishini ko‘rib chiqish bilan shug‘ullanadigan nazorat organlarining butun bir tizimiga ega hamda uning butun faoliyati inson huquqlari, mehnat qilish huquqi va majburiy mehnatdan muhofaza qilish, normal mehnat qilish shart-sharoitiga ega bo‘lishi, kamsitilishdan muhofaza qilish, kasaba uyushmalariga birlashish huquqi va shu kabilarga daxldor deyish mumkin.

XMT faoliyatining asosiy yo‘nalishi aholini, shu jumladan, xodimlarni ijtimoiy muhofaza qilishdir. XMT ijtimoiy muhofazani ijtimoiy sug‘urta va ijtimoiy yordamga bo‘ladi. Ijtimoiy muhofazani bunday guruhlashning dastlabki bosqichlarida uning yangi shakllarining vujudga kelishi, asosan, Birinchi jahon urushidan keyingi davrlarga to‘g‘ri keladi. Birinchi jahon urushining oqibatlari sanoati rivojlangan mamlakatlarni ijtimoiy himoyalashning yangi shakllarini ta’minlash yo‘llarini izlashga majbur qildi va 1919- yili Versal shartnomasi doirasida ta’sis etilgan XMT faoliyatida o‘z ifodasini topdi. Xodimlarni ijtimoiy xatarlardan himoyalash darajasining oshishi XMT faoliyatining asosiy yo‘nalishiga aylandi. Hattoki, tashkilotning birinchi ishlab chiqqan va qabul qilgan konvensiyasi ijtimoiy himoyaning asosiy masalalariga bag‘ishlangan.

8.3-jadval

Xalqaro Mehnat Tashkilotining yondashuviga ko‘ra ijtimoiy himoyaning