O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

2. Shashmaqom O‘n ikki maqom tizimining milliy (mahalliy) musiqiy makon shart-sharoitlarida rivojlantirilishi natijasida XVIII – asr o‘rtalarida uzil-kesil shakllanganligi.
O‘zbek-tojik xalqlari musiqasining mumtoz namunasi bo‘lgan Shashmaqom, taxminan, XVIII asrnnng birinchi yarimlarida mustaqil musiqa janri sifatida uzil-kesil yuzaga ksldi. Bunday taxmin etilishiga sabab shuki, O‘rta Osisda XVIII asrgacha yoeilgan musiqa risolalarida O‘n ikki maqom ustidagina gap boradi, XIX asrgacha yozilgan musiqa manbalarida Shashmaqom haqida biror og‘iz eslatib ham o‘tilmagan. Shuning uchun O‘n ikki maqom turkumi XVIII asrgacha yashab kelgan, degan ishonch hosil bo‘ladi.

XIX asrning birinchi yarmidan boshlab, O‘rta Osiyoda Shashmaqom ashula bo‘limida aytilgan she’r matnlarini o‘z ichiga olgan to‘plamlar yuzaga kela boshladi. Bulardan bittasi yuqorida zikr etilgan asar bo‘lib, Buxoro amiri mang‘it Nasrulloxonga (1826-1860) bag‘ishlangan. Bunday asarlarning boshqa nusxalari esa Shashmaqomning Xorazmda tarqalgan davrlari (XIX asr I yarimlari) da ko‘chirilgan edi.

Bundan tashqari, mazkur to‘plamda Shashmakomga aytiladngan she’r matnlari orasida XVII – XVIII asrlarda ijod etgan o‘zbsk-tojik mumtoz shoirlari - Bedil, Mashrab, Sayido, Zsbuniso, Nozim kabilarning g‘azallari ham foydalanilganligi yuqoridagi to‘plam XVI asrga aloqasi yo‘qigini isbotlaydi.

Dsmak, XIX asrda Shashmaqom o‘zbsk va tojik xalqlari orasida tarqalgan, XVIII asrda esa uzil-kssil shakllangan edi, degan xulosaga kelish mumkin.