O‘zbek maqomi tarixi va nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni 1-mavzu: 1-modul. Fanga kirish. Maqomlar tarixidan

6-mavzu: Shashmaqomning mushkilot (cholg‘u) bo‘limi
Reja:

1. Cholg‘u yo‘larining nomlari

2. Cholg‘u yo‘llarining tuzilishi
1. Cholg‘u yo‘larining nomlari
Maqomlar to‘la va yaxlit ijro etiladigan bo‘lsa, dastlab ularning cholg‘u yo‘llari birin-ketin ijro etilib, so‘ngra ashula bo‘limi sho‘balariga o‘tiladi. Maqomlarning cholg‘u bo‘limida bir xil nom bilan ataluvchi kuy yo‘llari - Tasnif, Tarje’, Gardun, Muxammas, Saqillardan tashqari, har bir maqomning o‘ziga mansub bo‘lgan qismlari ham uchraydi.

Cholg‘u bo‘limlaridagn kuy yo‘llarining har biri mustaqil cholg‘u qismlar hisoblanadi va o‘zlari mansub bo‘lgan maqomlar nomi bilan qo‘shib aytiladi. Masalan, Tasnifi Buzruk, Tarje’i Buzruk, Sakili Navo, Samoyi Dugoh, Muxammasi Iroq, Garduni Ssgox va h.k. Shashmaqomning bu cholg‘u yo‘llari kuy tuzilishi jixatidan juda murakkab va puxta yaratilganligi bilan ajralib turadi. Har bnr maqomning kuy va ashula yo‘llari faqatgina o‘sha maqomlar lad asosi, badiiy eststik ta’siri bilangina chsklanmaydi, balki turli qismlarda ular o‘z xususiyati bilan o‘zgarib, boyib boradi.

Maqomlardagi asosiy kuy mavzui ko‘pincha ritmik va melodik variatsiyalar vositasi bilan turli shakllarga tushiriladi. (Cholg‘u yo‘llarda kuy mavzui o‘zgaruvchanlir). Ularga yangi-yangi mslodik tuzilmalar kiritish bilan kuy yo‘li takomillashtiriladi, ularning ta’sir kuchi ortib boradi. Tasnif, Tarje’, Gardun, Muxammas, Saqil yo‘llari birin-kstin ijro etilar ekan, ulardagi lad asosi va kuy mavzuining yaqin bo‘lgani, kuy jumlalarining rang-barang, ohangdorligi va yoqimliligi hamda doira usullarining turli-tumanligi bilan butunlay sezilmay qoladi, bunda ijodkor bastakorlarning juda ham ustalik bilan yaratgan maqom yo‘llarining originalligi yaqqol ko‘zga tashlanadi.