O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

9.5. Iqtisodiy o‘sishning siklli bo‘lishi
Iqtisodiyot umuman ilgarilab borsa-da, uning o‘sishi bir me’yorda
va ravon kechmaydi. Iqtisodiyotga to‘lqinsimon harakat xos. Òo‘lqin
ko‘tarilib va pasayib turgani kabi, ishlab chiqarishda o‘sish bilan
birgalikda uning pasayib ketishi ham yuz beradi. Iqtisodiyotning
to‘lqinsimon rivojlanishi quyidagi chizmada ko‘rsatilgan:
Chizmada iqtisodiyot 
A
, 
C
, 
E
nuqtalarida yuqoriga ko‘tarilganligini,
B
, 
D
, 
Z
nuqtalarida uning pasay-
ganligini ko‘ramiz. Iqtisodiyot bir
maromda faqat ko‘tarilib borganda
edi, uning harakati 
OM
bissektrisa
chizig‘i shaklida bo‘lar edi. Ammo
amalda bunday bo‘lmaydi. Iqtiso-
diyotda ko‘tarilish va pasayish uzluksiz
o‘rin almashib turishini kuzatamiz.
Y
al
pi
i
ch
ki
m
ah
sul
ot
Vaqt
A
B
C
D
E
M
Z

---

9 1
Siklli o‘sish davriy o‘sishni bildiradi. Xo‘sh, nima uchun
o‘sish shunday bo‘ladi? Buning sabablari ko‘p, lekin asosiysi
jami talab (
Ò
B
) va taklif (
Ò
f
) o‘rtasidagi muvozanatning bu-
zilishidir. Jami talab — bu barcha subyektlarning (xonadon,
firmalar, davlat va jamoat tashkilotlarining) yig‘ma talabi hi-
soblanadi. Jami taklif barcha ishlab chiqaruvchilarni hamma
bozor (resurs bozori, iste’mol tovarlari bozori)ga chiqargan va
ma’lum vaqtda taklif etilgan tovar va xizmatlarning summasidir.
Iqtisodiyot bir maromda borishi uchun 
Ò
B 
=Ò
f
bo‘lishi zarur.
Iqtisodiyotda noaniqlik bo‘lganidan, muvozanat buzilib 
Ò
B
>Ò
f
yoki 
Ò
B
<Ò
f 
yuzaga keladi. Odatda, 
Ò
B
<Ò
f 
bo‘lganda yoki taklif
ortib qolganda, bozor kasod bo‘ladi, tovarlar yaxshi foyda
be r adi g an nar x da soti lmay qoladi , ch unki buni bozor
ko‘tarmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, natijada uning pasayishi
yuz beradi. Aytilgan nomuvofiqlik butun milliy bozorda yuz
berganda ishlab chiqarish qisqarishga moyil bo‘ladi.