O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

9.6. Sikl turlari
Iqtisodiyot tebranib turar ekan, uning to‘lqinsimon rivojlanishi katta,
o‘rta va kichik sikllar — davrlar mobaynida yuz beradi:
1) Katta sikl — 50—60 yil davom etadi. 2) U 8—12 yil bo‘ladigan
o‘rtacha sikllardan tashkil topadi. 3) O‘rta sikllar 3—4 yil bo‘ladigan
kichik sikllarni o‘z ichiga oladi. Xullas, «ko‘za ichida ko‘zacha» deganidek,
sikl ichida sikl bo‘ladi. Iqtisodiy sikllar quyidagi chizmada ko‘r-
satilgan:
Iqtisodiyotning yuksalib va pasayib turishini o‘z ichiga oluvchi
davr iqtisodiy sikl deb ataladi.
Kichik
sikllar
Kichik
sikllar
Kichik
sikllar
O‘rta sikllar
Katta sikl
Endi turli sikllarni ko‘rib chiqamiz:
1. Katta sikllar
— bu iqtisodiy o‘sishdagi buyuk burilish bo‘lib,
uning rivojida yangi davr ochadi. Bu fan-texnikada buyuk kashfiyotlar

---

9 2
qilinishi va buni ishlab chiqarishga joriy etilishi bilan uzviy bog‘liq.
Masalan, hozirgi katta sikl XX asrning 50-yillarida boshlanib, hozirda
nihoyalab qolgan. U yadro energiyasi, EHM, robototexnika va yangi
materiallar, kosmik texnika, biotexnologiyaning rivojlanishi bilan
bog‘liq. Bular mutlaqo yangi ishlab chiqarishni yaratib, iqtisodiyotni
misli ko‘rilmagan bosqichga chiqardi.
2. O‘rta sikllar
— bu katta sikl ichidagi 8—12 yillik davr bo‘lib,
texnikani shu davr mobaynida ommaviy tusda yangilanishi bilan bog‘liq.
Ishlab chiqarish quvvati texnikaviy jihatdan eskirib qolganda uni yangilash
uchun investitsiya yuboriladi. Bu ishlab chiqarishni kengaytirib, tovar
taklifini oshiradi. Ammo taklif haddan ziyod ortib ketib, talab orqada
qoladi, natijada ishlab chiqarish pasayadi. Bunday holatdan chiqish
uchun yana texnika yangilanadi, yangi tovarlar ishlab chiqariladi, eski
tovarlar takomillashadi, bozor kengayib, iqtisodiyot yana o‘sa
boshlaydi.