O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

I. ÒAYANCH TUSHUNCHALAR
1. Biznes.
2. Bizneschi.
3. Oshkora biznes.
4. Yashirin biznes.
5. Firma.
6. Yakka firma.
II. ÒAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR
1. Biznes deganda nimani tushunasiz?
2. Biznesning qanday turlari bor?
3. O‘zbekistonda biznes qanday shaklda olib boriladi?
4. Kim biznesmen — bizneschi hisoblanadi?
5. Tadbirkorlik nima degani?
6. Òadbirkorlik qanday tamoyillarga asoslanadi?
7. Firmaning qanday asosiy belgilari bor?
8. Yakka va shirkat firmalari nima bilan farqlanadi?
9. Òadbirkor riskining qanday turlari bor?
10. Biznesda axloqning qanday talablari bor?
III. MUSTAQIL ISH TOPSHIRIQLARI
1. Quyidagi jumlalardan tushirib qoldirilgan so‘zlarning to‘g‘risini
topib o‘rniga qo‘ying:
a) Biznesning asosiy turi .........................dir;
b) Asosiy va .................... biznes bo‘ladi;
d) Biznes axloqining asosiy talabi .............dir.
2. Quyidagi savollarga javob topishga urinib ko‘ring:
a) Fermer xo‘jaligi 10 gektar yerda dehqonchilik qildi va 5 mln
so‘m foyda ko‘rdi. Yer egasi fermerdan 1,5 mln so‘m ijara haqi oldi.
Bu yerda kim tadbirkorlik qildi?
b) Siz bo‘sh vaqtingizda uyingiz oldidagi magazinda ishlab pul
topasiz. Sizning akangiz esa doimo ulgurji bozordan tovar olib, shu
magazinda chakanaga sotib yuradi. Bu yerda kim tadbirkorlik qiladi,
kim yollanib ishlaydi?
7. Shirkat firma.
8. Aksioner jamiyat.
9. Xolding.
10. Òadbirkorlik riski.
11. Lafz.
12. Halollik.

---

3 5
4-BOB. FIRMA FAOLIYAÒI VA UNI BAHOLASH
4.1. Firmaning kapitali
Firma foyda topishdan iborat maqsadiga erishish uchun tovar va
xizmatlarni yaratishi hamda ularni sotishi kerak. Buning uchun esa
resurslar zarur, ularni hech kim tekinga bermaydi, shu sababdan
firma pul sarflashi, ya’ni o‘z ishiga kapital qo‘yishi kerak.
Kapital firmaning ta’sischilari qo‘ygan yoki qarz ko‘tarilgan pul
bo‘ladi. Firma shu pulga kerakli resurslar (masalan, mashina-uskuna,
binolar, xomashyo, yoqilg‘i butlovchi qismlar va ish kuchi)ni sotib oladi.
Bular qanchalik ko‘p kerak bo‘lsa va qimmat tursa, shunchalik kapital
ham ko‘p talab qilinadi va aksincha bo‘lsa kam kapital kerak bo‘ladi.
Firmaning pul shaklidagi kapitalining bir qismiga uzoq yillar xizmat
qiladigan mashina-uskuna, binolar sotib olinadi. Mashina-uskuna to‘zib
bo‘lgunigacha, aytaylik, 5 yil xizmat qilsa, binolar 50—100 yil mobaynida
xizmat qiladi. Aksincha, xomashyo, yoqilg‘i, materiallar tayyor mahsulot
chiqqunga qadar, masalan, bir oy xizmat qiladi, ish kuchi ishga
yollanilgan muddatda xizmat qiladi, masalan, bir yil ishlatiladi. Qanday
resurslarga sarflanishiga qarab firma kapitali 2 xil bo‘ladi: