O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

1. Asosiy kapital 
— bu uzoq vaqt xizmat qiluvchi moddiy
resurslarga sarflangan va o‘zini shu vaqt davomida oqlovchi kapitaldir.
Masalan, firma 100 mln so‘m turadigan stanoklar sotib olgan. Stanoklar
5 yil xizmat qiladi, ularga sarflangan pul har yiliga (100:5=20) 20 mln
so‘mdan tovarlar narxiga kiradi, ular sotilgach egasiga qaytib keladi.
Mana shu pul amortizatsiya ajratmasi bo‘ladi.
2. Aylanma (oborot) kapital
— bu qisqa vaqtda ishlatiladigan
moddiy va mehnat resurslariga sarflangan va shu vaqt davomida
egasiga qaytib keladigan kapital. Masalan, firma 100 mln so‘mlik
stanokni ishlatish uchun xomashyo, elektroenergiya, har xil materiallar
va butlovchi qismlarni 50 mln so‘mga sotib oladi, yana 50 mln so‘mga
ishchilarni bir yilga yollaydi. Bular tovar chiqarib sotilgach, masalan,
bir oydan so‘ng egasiga qanchasi ketganiga qarab qaytib kela boshlaydi.
Birinchi 50 mln so‘m oyiga 10 mln so‘mdan 5 oyda qaytib keladi,
ikkinchi 50 mln so‘m 25 mln so‘mdan 2 oy deganda qaytadi.
Kapital firmaning foyda olish uchun qo‘yilgan pulidir.

---

3 6
Misollardan xulosa chiqarsak, asosiy kapital g‘oyat sekin aylanadi.
Aylanma kapital ancha tez aylanadi.
4.2. Firma xarajatlari
Firmaga qo‘yilgan pul shaklidagi kapitalni bir yo‘la qilingan xarajatlar
yoki kapital sarflari desak bo‘ladi. Kapital aylanishi mobaynida qo‘yilgan
kapital zamirida firmaning joriy — qisqa muddatli xarajatlari shakllanadi.
Iqtisodda shunday qoida bor: xarajatsiz daromad bo‘lmaydi. Shu
qoidaga binoan firma foyda olish uchun xarajat qilishi shart, bu
amalda doimiy va aylanma kapitalning joriy sarfidir.
Resurslar sotib olish, tovar va xizmatlar yaratib, ularni sotish bilan
bog‘liq bo‘lgan qisqa muddatli sarflar firmaning xarajati deb ataladi.
Xarajatlar resurslarning bozor narxiga va ularni naqadar tejamli
ishlatilishiga bog‘liq bo‘ladi. Muayyan vaqtda, masalan, bir yilda
qilingan jami sarflar yalpi yoki