O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

O‘rtacha xarajat
— bu tovar, xizmat va bajarilgan ish birligiga
ketgan sarflardir. Buni 
tannarx
deb ham ataydilar.
O‘rtacha xarajatni (
X
O‘
) aniqlash uchun yalpi xarajatlar (
X
y
 
)
chiqarilgan tovar soniga (
Q
t
) bo‘linadi. Bunda 
‘
X y
XO
Qt
=
bo‘ladi.
Masalan, kichik korxona 100 ming dona piyola chiqarish uchun
12 mln so‘m sarfladi. Bunda bir dona piyola chiqarish yoki o‘rtacha
xarajat 
12mln
120
‘
100ming
XO
=
=
. Demak, bitta piyola firmaga 120 so‘mga
tushgan, foyda olish uchun piyola bundan oshiqroq narxda sotiladi.
Demak, 
P > X
O‘
bo‘lganda foyda ko‘riladi. 
P = X
O‘
bo‘lganda xarajat
qoplanadi, ammo zarar ko‘rilmaydi. Bordi-yu 
P 
<
 X
O‘
bo‘lsa, zarar
ko‘riladi. Buni tushunish uchun quyidagi chizmaga nazar tashlaymiz:

---

3 8
Chizmada yoysimon chiziqlar o‘rtacha xarajatlarni bildiradi. Ularning
narx chizig‘i 
P
ga yaqinlashish nuqtasi 
A
ga nisbatan har xil. 
BC
da 
A
nuqta narxdan (
P
dan) yuqori, demak, zarar bor. 
B
1
C
1
chizig‘ida 
A
nuqta 
P
chizig‘iga tegib o‘tadi, demak, xarajat narxga teng, zarar yo‘q,
foyda ham yo‘q. Nihoyat, 
B
2
C
2
chizig‘ining 
A
nuqtasi 
P
dan pastda
joylashgan, demak, foyda ko‘riladi, chunki xarajat narxdan past.
4.3. Daromad
Firma xarajatlarini qoplashi va foyda ko‘rishi uchun o‘zi chiqargan
tovarlar, bajargan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarga bozor narxlariga
qarab pul olishi kerak.