O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

investitsiya
(
ingl
.
invectment– joylashtirish)siz bo‘lmaydi.
Investitsiya foyda olish maqsadida firma ishining rivojiga qo‘shimcha
mablag‘ qo‘yishdir.
Firma investitsiyasiga zarur pul 3 manba hisobidan shakllanadi:
1) firmaning asosiy kapitalidan yiliga ajratiladigan amortizatsiya puli;
2) firmaning o‘z foydasi, ya’ni foydadan ishchilarga mukofot, korxona
egalariga dividend berilgandan so‘ng qolgan foyda. Buni taqsim-
lanmagan foyda ham deyishadi; 3) qarz ko‘tarilgan pul.
Investitsiya samaradorligini ta’minlash uchun quyidagilar talab
qilinadi: birinchidan, investitsiya keltiradigan foyda bank beradigan
foizdan yuqori bo‘lishi kerak. Agar shunday bo‘lmasa, pulni
investitsiyalagandan ko‘ra, uni bankka qo‘yib, bemalol foiz olish qulay.
Ikkinchidan, investitsiyadan keladigan foyda inflatsiya darajasidan yuqori
bo‘lishi talab qilinadi. Agar yillik inflatsiya 5 foiz bo‘lsa-yu, foyda 15
foizga teng bo‘lsa, inflatsiya beradigan 5 foiz zarar qoplanib, 10 foiz
foyda olingan bo‘ladi. Uchinchidan, investitsiya eng serfoyda ishga
qo‘yilishi lozim, buning uchun u novatsiya (
ingl
. novation — yangi)ga,
yangi tovarni yangi texnologiya bilan chiqarishga yuboriladi.
4.7. Firmaning barqarorligi
Ishi yurishib ketgan firmaning ahvoli barqaror hisoblanadi, chunki
uning bankrot bo‘lish (sinish) xavfi bo‘lmaydi. Barqaror firmaning reytingi
yuqori bo‘ladi. 
Reyting
(
ingl
. rating) baho berish degan ma’noni beradi.
Odatda reyting ko‘rsatkichlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: firma
hisobotlarining ishonchli bo‘lishi, rentabellik, kapital miqdori va uning
aylanish tezligi, firmaning to‘lov qobiliyati, uning raqobatbardoshligi,

---

4 4
foydaning o‘sishi va uning taqsimlanishi, tovarlarning sotilish hajmi,
soliqlarni to‘lay bilish, qarzdorlik darajasi, dividend olish, investitsiya
qobiliyati va, nihoyat, bankrot bo‘lish ehtimoli.
Reyting firma ishiga berilgan umumiy baho bo‘lib, bu nafaqat
firma egalari uchun, balki u bilan aloqa qiluvchi firmalar, soliq
idoralari va boshqalar uchun ham g‘oyat muhim. Firma ahvolini
baholovchi eng muhim narsa uning moliyaviy barqaror bo‘lishi, ya’ni
uning puli yetarli bo‘lishi va qarzga botmasligi hisoblanadi. Shu o‘rinda
firmaning 
likvidligi
(
frans
. liqudite — suyuqlashuv) paydo bo‘ladi.
Firmaning likvidligi uning o‘z majburiyatlari yuzasidan pul to‘lay
olishi, o‘z qarzini uzishga qodir bo‘lishidir. Likvidligi yuqori firmalar
rivojlanib ketadilar. Aksincha, likvidligi past firmalar bankrotlikka
yuz tutadilar (bankrotlik italyancha so‘z bo‘lib, banko+rotto singan
kursi degan ma’noni anglatadi).
Bankrotlik firmaning to‘lovga qobiliyatsiz bo‘lib sinishidir.
Barqaror firmalar kelajak sari shaxdam borsalar, bankrot bo‘l-
ganlar yarim yo‘lda qolib, halokatga uchragan kema singari g‘arq
bo‘ladilar.
Firmalardan birining rivojlanib ketib, boshqasining bankrot bo‘lishi
bozor iqtisodi uchun tabiiy hol hisoblanadi, chunki muqobil tanlovga
firmalar ham duch keladi.