O’quv-uslubiy majmua O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 14-avgustdagi № bd-5110100 02 bilan tasdiqlangan falsafa fanidan namunaviy dastur asosida ishlab chiqilgan

BEVOSITA HULOSA CHIQORISH – bir asosdan chiqarilgan hulosa.

BIRGA BO’YSUNISH - tushunchalar o’rtasidagi munosabat.

BIR DOIRADA AYLANAVERISH (lot. Circulus vitiosus) – isbotdagi yetarli asos qonunini buzish natijasida kelib chiqadigan mantiqiy xatodir.

BIRLASHTIRUVCHI ISBOT – to’liq indukSiya yo’li bilan qilinadigan isbotga aytiladi. Bunda tezisning isboti uchun butun asoslar birlashgan holda amalga oshiriladi. Unda har bir asos mustaqil isbotlangan bo’ladi.

BUTUN VA BO’LAK – obyektiv olamdagi narsa va hodisalarning o’zaro aloqasini, predmet va ularning elekmentlari o’rtasidagi munosabatni ko’rsatuvchi falsafiy kategoriya.

Bo’lish qoidalari – formal mantiqda tushunchalarni bo’lishning quyidagi qoidalari:

bo’lish teng hajmli (mutanosib) bo’lmog’i kerak;

bo’lishning bir va muhim asosi bo’lmog’i kerak;

bo’linmalar bir – birini istisno qilmog’i kerak;

bo’lishda sakrash bo’lmasligi kerak.

VERSIYA – (lot. Versio – aylantirish, boshqa shaklga keltirish; franSuzcha –versio – tarjima, izohlab berish) – biron fakt, hodia va voqeaning bir-biridan farq qiladigan bir necha to’rini turlicha tahminiy izohlashga aytiladi. Versiya xususiy gipotezaning bir turidir.

Vositasiz va vositali isbot – isbotlash usuliga ko’ra isbotlar vositasiz va vositaliga bo’linadi. Vositasiz isbotda tezisning to’g’riligi bevosita asoslar (dalillar) dan kelib chiqadi. Vositali isbotda esa tezisning to’g’riligi antitezisning xatoligini tasdiqlash yo’li bilan asoslab beriladi. Masalan: Aning jinoyat qilmaganligini isbotlash uchun «fuqaro A. jinoyat qilgan» degan tezisning xatoligini isbotlash asosida birinchi tezisning to’g’riligini asoslaymiz. Bu ikki xil bo’ladi: apogogik vositali isbot (q), ayiruvchi vositali isbot. Ayiruvchi vositali isbotda bir necha imkoniyatdan bittadan qolgani xato ekanini isbotlash yo’li bilan tezis asoslab beriladi.

GENEZIS (grek. Genesis – kelib chiqish) ma’lum predmetlar hodisalar va ular to’g’risidagi fikr hamda mulohazalarning paydo bo’lishi, shakllanishi, tug’ilishi.