O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Xolbekov  S.  M unaw ar  qori.  Muloqot,  1997,  M il,  24—25-betlar.

320

---

ning  ijtimoiy-siyosiy  tashkilotlari  bo‘lmog‘i  zarur.  Ana  shu  tashki- 

lotlar  yordamida  aholining  katta  qismi  jamiyatni  insonparvar­

lashtirish,  demokratlashtirish  ishlarida  ishtirok  etishlari  lozim, 

deb  hisoblardilar.  M unawar  qori  rahbarligida  tashkil  etilgan  «It- 

tihodi  taraqqiy»,  «Milliy  ittihod»  va  «Milliy  istiqlol»  ijtimoiy- 

siyosiy  tashkilotlarining  faoliyati  fikrimizning  isbotidir.  Ushbu 

tashkilotlar  aslida  bir  ijtimoiy-siyosiy  tashkilot  bo‘lib,  1920- 

yildan  boshlab  1929-yilgacha  yashirin  faoliyat  ko‘rsatadi.  Bu 

tashkilotlar  ta’sirida  fuqarolaming  milliy  ongida  uyg'onish  yuz 

berdi,  milliy  ozodlik  harakati  asta-sekin  rivojlanib  bordi.

Jadidizm  namoyandalari  jamiyatni  insonparvarlashtirish, 

demokratlashtirish  uchun  0 ‘rta  Osiyo  davlatlarida  vujudga  kelgan 

ijtimoiy-iqtisodiy,  ayniqsa,  madaniy-ma’naviy  inqirozning  vu­

judga  kelish  sabablarini  fuqarolar  ongiga  singdirishga  butun 

kuchlarini  safarbar  etdilar.

Jadidchilik  harakatining  namoyandalaridan  biri  —  Abdulla  Av­

loniy1  0 ‘rta  Osiyo  xalqlari  jahon  sivilizatsiyasi  yutuqlaridan,  ilmi, 

m a’rifatidan,  madaniyatidan  bebahra  qolganini,  xarobaga  aylan- 

ganligini,  xalq  o‘ta  qashshoqlashib,  qullarcha  hayot  kechirayot- 

ganligini  qattiq  afsus  va  alam  bilan  tasvirladi.  XIX  asming  oxiri

—  XX  asming  boshlarida  0 ‘rta  Osiyoning  ijtimoiy-iqtisodiy, 

madaniy-ma’naviy  manzarasini  o‘z  asarlarida  yaxlit  aks  ettiradi2. 

Vatanni  e’zozlashga,  xalqni  sevishga,  milliy  mustaqillik  uchun 

kurashga  chaqiradi3.

Abdulla  Avloniy  asarlarining  bosh  mavzusi  insonning  o‘zi 

buyuk  qadriyat  ekanligini  odamlar  ongiga  singdirish,  tushunti- 

rish,  ishontirish  edi.  Uning  fikriga  ko‘ra,  inson  butun  borliq­

ning  ko‘rki  va  sharafidir.  Inson  o‘z  go'zalligi  va  murakkabligi 

bilan  olamdagi  barcha  maxluqotlardan  tubdan  farq  qiladi.  Inson