O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  U lug‘  Turkiston.  1917-yil,  12-iyun.

2  Oyna.  1915-yil,  № 12.

318

---

davlat,  milliy  armiyani  shakllantirishdan  iborat  bo‘lmog‘i  lozim. 

Chunonchi,  o‘zining  «Bayni  haqiqat»  maqolasida  Turkistonning 

mustaqil  milliy  davlatini,  milliy  armiyasini  shunday  tasawur 

qilgan  edi:  Biz  musulmonlar,  xususan,  Turkiston  musulmonlari 

istaymizki,  hech  bir  kishi  bizning  din  va  millatimizga  zulm  va 

tahdid  qilmasin  va  bizning  ham  boshqalarga  tahdid  qilmoqqa  aslo 

fikr  va  niyatimiz  yo‘q...  Rusiya  musulmonlarining  har  bir  shu’basi 

muhit  va  jug'rofiy  mamlakatlarini  hududi  taibiyasi  bo‘yincha  ayrim 

bo‘laklarga  bo'linib,  o‘z  taraflaridan  o‘z  hurriyat  va  odatlariga 

muvofiq  idora  qilinsa...  Biz  istaymizki,  Turkiston  hukumati  ta’sis 

etsak,  o'zimizning  parlamentimiz  bo‘lsa.  Turkiston  musulmonlari 

o‘z  shariat  va  odatlariga,  o‘z  zakon  va  dinlariga  muvofiq  tiriklik 

qilsunlar...  bora-bora  tadrijiy  suratda  askarlarimiz  bo'lsun...  milliy 

askarlarimizning  vazifasini,  qiyofat  va  shaklini,  libos  va  tarz 

maishatini  o'zimiz  tayin  qilurmiz1'.

Behbudiyning  fikriga  ko‘ra,  davlatni  boshqarishda  mam- 

Iakatning  turli  din,  millat  va  elatga  mansub  fuqarolari  ishtirok 

etishlari  darkor.  Mamlakatda  xalqaro  demokratiya  normalari  asosida 

parlament  saylovlari  o'tkazganda  turli  millat,  elatlaming  teng 

huquqli  ishtirokini  ta ’minlash  lozim.  Fuqarolar  orasida  do‘st-u 

birodarlik  bo‘lishi,  turli  millat  va  elatlaming  tili,  dini,  urf- 

odatlarining  daxlsizligini  ta’minlashga  alohida  e’tiborda  bo‘lish 

zarur  ekanligini  alohida  ta ’kidlaydi.

Behbudiy  jamiyatni  to'la  insonparvaiiashtirish  uchun  mamlakatni 

idora  qilish  uslublarini  tubdan  o'zgartirish  lozim,  deb  hisoblaydi. 

Mamlakat  siyosiy-ijtimoiy  boshqaruvini  isloh  qilishga,  milliy  mus- 

taqillikni  ta’minlashga  qaratilgan  bir  qator  takliflar  beradi2.

Jamiyat  hayotini  insonparvarlashtirish  —  fuqarolaming  milliy 

ongi,  milliy  g'ururi  bilan  bevosita  bog‘liq  ekanligini  ancha  erta 

tushunib  yetgan  jadidizm  namoyandalaridan  biri  M unaw ar  qori 

Abdurashidxonov  edi3.