O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Behbudiy  1879-yilda  Samarkand  shahrida  ruhoniy  oilasida  tug‘ilgan.  U   bola- 

ligidan  ilmga  qiziqdi.  Hisob,  huquq,  falsafa  fanlarini  o'rgandi.  Arab,  fors,  rus 

tillarini  mukammal  o'rgandi.  Qozixona  mirzaligidan  mufti  lavozimigacha  ko‘tarildi. 

1919-yilda  Buxoro  amirining  topshirig‘i  bilan  Qarshida  o ‘ldirilgan.

2  Oyna,  1913-yil,  № 1.

316

---

darsliklar  yaratdi.  Behbudiy  nashriyot  tashkil  etib,  ushbu  dars- 

liklami  nashr  ettirdi1.

Behbudiy  maktablarda,  madrasalarda  nafaqat  diniy,  balki 

dunyoviy  bilimlar  o'qitilishining  tarafdori  edi.  Dunyoviy  bilimlar- 

ni  egallamasdan  turib  hozirgi  zamon  taraqqiyoti  talablariga  javob 

beradigan  kadrlar  tayyorlab  bo'lmaydi,  deb  tushuntiradi.  Uning 

fikriga  ko‘ra,  ikki  darajadagi  mutaxassislar  tayyorlash  zarur.  Birinchi 

darajadagi  mutaxassislar  diniy  ma’lumotli  kishilar  bo‘lib,  ular 

fiiqarolarning  ma’naviy  nasihatgo‘ylari,  maslahatchilari,  islom  dini 

pokligini  himoya  qiluvchi  mutaxassislar  bo‘lmog‘i  zarur.  Ikkinchi 

darajadagilar  esa  dunyoviy  bilimlami  o‘rganmoqlari  darkor.  Ik­

kinchi  darajadagi  mutaxassislar  musulmonlar  manfaatini  ijtimoiy 

ishlab  chiqarishning  turli  sohalarida  himoya  qiladilar.  Mutaxassis- 

lami  ko‘plab  tayyorlash  uchun  o‘quvchilaming  nafaqat  Makka, 

Madina,  Misr  yoki  Istanbul,  balki  Rossiya  universitetlari  va  texnik 

o‘quv  yurtlariga  o£qishga  yuborishni  maslahat  beradi.  Yangi  usul 

maktablarini  o‘qituvchilar  bilan  ta’minlash  uchun  yigit  va  qizlar- 

ni  Kavkaz,  Qrim,  Orenburg,  Qozon  shaharlariga  yuborish  zarur- 

ligini  alohida  qayd  etadi2.

M ahm udxo'ja  Behbudiy  jam iyatni  insonparvarlashtirish 

mehnatkashlaming  madaniy-ma’naviy  saviyasi  bilan  bog‘liq  ekan­

ligini  zukkolik  bilan  ilg‘ab  oldi.  Fuqarolar  madaniy-ma’naviy 

saviyasini  o ‘stirishning  eng  muhim  vositasi  zamonaviy,  dunyo­

viy  fanlami  o'rganish,  deb  bildi.  Shuning  uchun  ham,  Samar- 

qandda  mahalliy  aholi  uchun  yangi  kutubxona,  qiroatxona  och- 

di.  Insonparvar,  demokratik  jamiyat  qurish  g'oyalarini  odamlar 

ongiga  singdirish  uchun  «Padarkush»  pyesasini  yozdi.  Ushbu 

pyesa  1912—1915-yillarda  Samarqand,  Toshkent,  Buxoro,  Qo‘qon, 

Andijon,  Namangan,  Kattaqo‘rg‘on  va  boshqa  shaharlar  teatr- 

larida  namoyish  etildi.  «Samarqand»  gazetasi,  «Оупа»  jumalini 

tashkil  etib,  unga  muharrirlik  qildi.  Shuningdek,  «Turkiston 

viloyatining  gazetasi»,  «Taraqqiyot»,  «Xurshid»  singari  gazeta- 

lar  sahifalarida  ilm-ma’rifatni  targ‘ib  etuvchi  maqolalar  yozdi. 

Yangi  maktab  ochishga  chaqirdi.  Chor  Rossiyasi  mustamlakachilik