O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Abdullo  Avloniy.  Turkiy  guliston  yohud  axloq.  Toshkent,  1992,  17-bet.

2  0 ‘sha  asar,  31-bet.

322

---

Inson

  ma’naviy-axloqiy  qiyofasini  ulug'laydigan  fazilatlardan 

biri,  Avloniyning  fikricha,  vijdondir.  Vijdon  yaxshi  xulqlaming 

manbai  bo‘lgani  uchun  ham,  bu  ko‘zguga  chin  nazar  qilgan 

kishi  o‘z  ayb  va  kamchiliklarini  darhol  tuzatish  yo‘llarini  qidiradi. 

Boshqalaming  nuqsonlari,  qusurlarini  topishga  bunday  kishida  vaqt 

topilmaydi1.  Inson  o'zining  kundalik  faoliyatini  shu  oyna  vositasi 

bilan  boshqarib  turishi  zarur,  degan  fikmi  bayon  qiladi.

Abdulla  Avloniyning  tushuntirishicha,  insonning  ma’naviy- 

axloqiy  fazilatlaridan  biri  —  muhabbatdir.  Lekin  muhabbatni 

erkak  bilan  ayol  o'rtasidagi  munosabatlarni  ifodalovchi  oddiy 

bir  tuyg'u  deb  qaramaslik  zarur.  Shuning  uchun  ham,  Avloniy 

muhabbatni  insondagi  sadoqat  va  xayrixohlik,  yuksak  olijanoblik 

ramzi,  kishiga  ulug'vorlik  bag'ishlovchi,  qalblarga  surur  va  poklik 

ato  etuvchi  buyuk  tuyg‘u,  deb  hisoblaydi.  0 ‘zining  «Turkiy 

guliston  yohud  axloq»  asarida:  «Muhabbat  deb  bir  narsani 

suymakni  aytilur.  Dunyodagi  insonlar  mehr  va  muhabbat  soya- 

sida  yasharlar.  Har  bir  ishni  muhabbat  orqasida  ishlarlar.  Mu- 

habbatsiz  kishi  hech  bir  ishni  ishlamakg‘a  g‘ayrat  va  jasorat 

qilolmas.  Dunyo  ne’matidan  lazzat  ololmas.  Agar  bir  shogird 

ilm  va  muallimni  suymasa,  ishtaha  ila  o‘qimasa,  maqsudiga 

yetolmas.  Yer  yuzidagi  insonlami  urishma-taloshmalarga  qovush- 

tirgan,  siynalarini  dushman  o‘qiga  nishona  qildurgan  narsa  din 

va  millatlarning,  Vatan  va  davlatlaming  muhabbatidir.  Kishini 

kecha  va  kunduz  tindurmasdan  qul  kabi  mehnat  va  mashaqqat- 

larga  ko'krak  berib  ishlatadurgan  narsa  Vatan  va  bola-chaqalar- 

ning  mehr-u  muhabbati  emasmu?»,2  deb  yozgan  edi.

Abdulla  Avloniyning  ta’kidlashicha,  inson  ma’naviy-axloqiy 

barkamolligining  eng  muhim  alomatlaridan  biri  —  Vatanga  bo'lgan 

muhabbatdir.  Vatanni  sevish,  Vatan  bilan  faxrlanish,  insonning 

eng  katta  boyligidir.  Shuning  uchun  ham,  ajdodlarimiz  m a’naviy 

merosining  «Kishi  yurtida  sulton  bo‘lguncha,  o‘z  yurtingda 

cho'pon  bo‘l»,  degan  buyuk  qoidaga  amal  qilib,  har  bir  xalq- 

ning,  har  bir  millatning  Vatanga  muhabbat  tuyg‘usini  qadrlaydi. 

«Biz  turkistonliklar  o‘z  Vatanimizni  ortiq  sevganimiz  kabi  arablar