O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Jaloliddin  Rumiy.  M a’naviy  masnaviy.  Birinchi  jild.  Birinchi  kitob.  Toshkent, 

1999,  283-bet.

2  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  17-bet.

3  Jaloliddin  Rumiy.  M a’naviy  masnaviy.  Birinchi  jild.  Birinchi  kitob.  Toshkent, 

1999,  165-bet.

4  Gap  buyuk  allom a  Ahmad  Farg‘oniy  (IX   asr)  yaratgan  usturlab  asbobi 

haqid^  borayotir.

197

---

katlaridan,  bug'laridan,  buijlarning  o‘zgarishlari-yu,  ta’sirlaridan... 

nimani  ham  tushunadilar»1.  Ko‘rinib  turibdiki,  usturlab  muna- 

ijim  uchun  foydali,  inson  uchun  o‘zligini  tushunib  yetish  ana 

shunday  usturlabdir.  Faqat  bilimli,  ilmli  insongina  o‘z  borlig‘ining 

turli  xususiyatlarini  bilib  oladi.  0 ‘z  borlig‘ining  xususiyatlarini 

qancha  ko‘p  bilsa  Ollohning  go‘zalligini,  uning  o ‘ziga  xos  xis­

latlarini  shuncha  chuqurroq  anglab  yetadi.  Alqissa,  Jaloliddin 

Rumiyning  ishontirishicha,  inson  Ollohni  bilmog‘i  uchun,  eng 

awalo,  o‘zini  tanimog‘i,  o‘z  borlig‘ining  qudratini  bilmog‘i 

lozim.  Jaloliddin  Rumiyning  tushuntirishicha,  insonning  o‘zligini 

anglashi,  uning  imoni  bilan  bog‘liq.  Chunonehi,  imon,  hatto 

namozdan  ham  ustundir.  Chunki  namoz  qoidalariga  kunda  besh 

mahal  o‘qilganda  rioya  qilinsa,  imonga  hamisha  amal  qilinadi. 

Namoz  ba’zan  uzrli  sabab  bilan  qoldirilishi,  keyinroq  ham  ado 

etilishi  mumkin.  Tmon  uchun  hech  qanday  uzrli  sabab  bilan 

buzilib,  keyinroq  bajarishga  ruxsat  yo‘q.  Namozsiz  imonning 

foydasi  bo‘ladi,  biroq  imonsiz  namozning  hech  qanday  foydasi 

yo‘q2.

Jaloliddin  Rumiy  insonning  ma’naviy  qiyofasi  haqida  bir 

talay  g‘oyalarni  musulmon  faylasuflari  hukmiga  havola  qiladi. 

Chunonehi,  uning  fikriga  muvofiq,  insonning  ma’naviy  qiyofasi 

uning  qalbi  (yuragi)  va  ruhining  oynasidir.  Lekin  o‘sha  oynada 

hamisha  ham  qalbi  va  ruhidagi  o‘zgarishlar  o‘z  aksini  topaver- 

maydi.  Chunki  inson  bisotida  mavjud  bo‘lgan  hoy-u  havas, 

hirs-tuyg‘ular  bunga  yo‘l  bermaydi.  Insonning  m a’naviy  qiyofas­

ini  boyitmoq  uchun,  uning  qalbini  ortiqcha  hoy-u  havaslar 

zangidan,  turli  noxush  holatlardan  tozalab  turmoq  zarur.  Af- 

suski,  qalbga,  ya’ni  «yurakka  sanchilgan  tikanni  har  qanday 

odam  anglay  olmaydi.  Qalbga  botgan  nishga  har  kas-u  nokas- 

ning  nazari  tushavermaydi»3.

Rumiyning  fikriga  muvofiq,  ma’naviy  yetuk  insonda  nafaqat 

ijobiy  insoniy  fazilatlar,  xislatlar  jamuljam  bo‘ladi.  Chunki

J  Jaloliddin  Rumiy.  Ichingdagi  ichingdadir.  Toshkent,  1997,  17-bet.